TẠP CHÍ VIỆT NAM

Trái với mong đợi của chính phủ Hà Nội và giới doanh nghiệp, Hiệp định Tự do Mậu dịch Việt Nam – Liên Hiệp Châu Âu ( EVFTA ) rất có thể không được phê chuẩn trước kỳ bầu cử Nghị Viện Châu Âu vào tháng Năm tới và như vậy phải đợi đến năm 2020. Vào đầu tháng 12/2015, Liên Hiệp Châu Âu ( EU ) và Việt Nam thông báo đã kết thúc các đợt đàm phán về hiệp định EVFTA. Nhưng đến tháng 5/2017, Tòa án Công lý Châu Âu ra ý kiến về thẩm quyền phê chuẩn các hiệp định tự do mậu dịch của Liên Hiệp Châu Âu. Cụ thể, tòa án này phán quyết rằng các nội dung về đầu tư « không trực tiếp » của nước ngoài và cơ chế xử lý tranh chấp nhà đầu tư nhà nước sẽ thuộc thẩm quyền quyết định của cả cấp EU và cấp quốc gia các nước thành viên (tức là nội dung này phải được cả Liên Hiệp Châu Âu và các quốc gia thành viên đồng ý mới có hiệu lực). Để hiệp định có thể sớm hoàn tất, Ủy Ban Châu Âu bèn quyết định tách EVFTA thành hai hiệp định, một về thương mại và một về đầu tư. Đến tháng 07/2018, Liên Hiệp Châu Âu và Việt Nam đã đạt thỏa thuận về văn bản của hai hiệp định EVFTA và Hiệp định Bảo hộ Đầu tư Việt Nam – Liên Hiệp Châu Âu IPA. Hai hiệp định nói trên sẽ mang lại rất nhiều lợi ích cho các doanh nghiệp, công nhân và người tiêu dùng của cả Liên Hiệp Châu Âu và Việt Nam. Riêng đối với Việt Nam, trong vòng 10 năm tới, GDP được dự báo sẽ tăng thêm từ 10 đến 15% và xuất khẩu tăng từ 30 đến 40%. Đối với Liên Hiệp Châu Âu, EVFTA là hiệp định tự do mậu dịch toàn diện nhất và đầy tham vọng nhất mà khối này ký với một nước đang phát triển ở châu Á. Đây cũng là hiệp định tự do thương mại thứ hai mà Liên Hiệp Châu Âu ký với một nước ASEAN, sau Singapore. Đến ngày 17/10/2018, Ủy Ban Châu Âu thông báo đã thông qua việc trình lên Hội Đồng Châu Âu chấp thuận hiệp định EVFTA, để dự kiến vào cuối năm 2018 sẽ ký chính thức Hiệp định này và trình Nghị Viện Châu Âu phê chuẩn vào đầu năm 2019. Trên thực tế, đến ngày 12/11, hiệp định này mới được trình lên Hội Đồng Châu Âu. Nhân quyền gây trắc trở? Mọi chuyện tưởng là sẽ diễn ra suông sẻ theo kế hoạch nói trên, nhưng vấn đề nhân quyền đã phần nào gây rắc rối cho tiến trình phê chuẩn. Vào tháng 09/2018, 32 nghị viên của Nghị Viện Châu Âu đã ký thư ngỏ nêu các quan ngại nghiêm trọng của họ về tình trạng đàn áp nhân quyền đang tiếp diễn ở Việt Nam và kêu gọi chính quyền Hà Nội cải thiện hồ sơ nhân quyền trước khi hiệp định tự do thương mại được đưa ra bỏ phiếu. Cụ thể, họ yêu cầu Hà Nội phải thông qua các công ước cơ bản của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) và thả một số tù chính trị. Áp lực lên Việt Nam càng gia tăng sau khi vào tháng 11/2018, Nghị Viện Châu Âu thông qua một bản nghị quyết khẩn cấp về tình hình nhân quyền Việt Nam. Theo trang mạng EUROPARL của Nghị Viện Châu Âu, trong cuộc điều trần vào tháng 10 năm ngoái, do Ủy ban Thương mại Quốc tế của Nghị Viện Châu Âu tổ chức, đại diện của chính phủ Việt Nam cho biết là Hà Nội đã có kế hoạch phê chuẩn 3 công ước cơ bản của ILO và đang tiến hành sửa đổi toàn diện Luật Lao động, với dự kiến là luật Lao động sửa đổi sẽ được thông qua vào tháng 10 năm nay. EUROPARL nêu rõ quan điểm của Nghị Viện Châu Âu : không có dấu hiệu gì cho thấy là chính quyền Việt Nam giảm bớt đàn áp chính trị, vì các vụ bắt bớ và kết án tù những nhà hoạt động vẫn tiếp diễn. Những mối quan ngại về nhân quyền có thể khiến Nghị Viện Châu Âu đình hoãn việc phê chuẩn, thậm chí từ chối phê chuẩn hiệp định EVFTA. Trong một video đăng trên mạng Twitter vào tháng 01/2019, hai nghị sĩ thành viên Ủy ban Thương mại Quốc tế của Nghị Viện Châu Âu thông báo là Hội Đồng Âu Châu đã hoãn lại việc phê chuẩn dự thảo hiệp định với « lý do kỹ thuật ». Nhưng trong video này, nghị sĩ Ramon Tremosa yêu cầu là « nhân quyền phải được tuân thủ » trong hiệp định thương mại với Việt Nam. Còn nữ nghị sĩ Jude Kirton-Darling khẳng định là vẫn còn trở ngại lớn cho việc phê chuẩn hiệp định thương mại, đó là nhân quyền. Lịch trình quá sát sao Thật ra thì hơn cả vấn đề nhân quyền, có lẽ chính vấn đề lịch trình đã gây chậm trễ cho EVFTA, vì trong lúc này, châu Âu đang bước vào chiến dịch tranh cử cho cuộc bầu cử Nghị Viện Châu Âu vào tháng 5 tới, cho nên các nghị sĩ đương nhiệm khó mà tập trung tư tưởng vào tiến trình phê chuẩn hiệp định EVFTA. Ấy là chưa kể ưu tiên của các nghị sĩ châu Âu hiện nay chính là vấn đề Brexit, còn những hồ sơ như EVFTA đã trở thành thứ yếu. Lo ngại trước khả năng hiệp định gặp trắc trở, vào đầu tháng 3 vừa qua, với tư cách đặc phái viên của thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, thứ trưởng bộ Ngoại Giao Việt Nam Bùi Thanh Sơn đã sang một số nước châu Âu để thúc đẩy việc ký kết hiệp định EVFTA. Theo thông tin của bộ Ngoại Giao Việt Nam, khi đến Pháp, ông Sơn đã đề nghị Paris cùng các cơ quan Liên Hiệp Châu Âu « thúc đẩy việc sớm ký, phê chuẩn Hiệp định EVFTA cũng như Hiệp định Bảo hộ Đầu tư Việt Nam – Liên Hiệp Châu Âu IPA trong nhiệm kỳ này của Nghị viện Châu Âu, để nhanh chóng hiện thực hóa lợi ích mà các Hiệp định có thể đem lại ». Cũng theo thông báo của bộ Ngoại Giao Việt Nam, phía Pháp đã hứa « sẽ tích cực phối hợp với các nước thành viên Liên Hiệp Châu Âu để thúc đẩy tiến trình này ». Khi phái đoàn của ông Bùi Thanh Sơn đến Bucarest, ngày 06/03, ông Teodor Melescanu, ngoại trưởng của Rumani, với tư cách quốc gia hiện nắm chức chủ tịch Liên Hiệp Châu Âu, cũng đã hứa là thúc đẩy việc ký kết nhanh chóng hai hiệp định về thương mại và đầu tư. Nhưng đó vẫn là một lời hứa, vì theo lịch trình tạm thời của Rumani với tư cách chủ tịch Liên Hiệp Châu Âu, các nước Liên Hiệp Châu Âu sẽ phê chuẩn hiệp định EVFTA cùng với hiệp định bảo hộ đầu tư IPA trong cuộc họp Hội Đồng Thương Mại Liên Hiệp Châu Âu kỳ tới ở Bruxelles vào ngày 28/05, tức là sau cuộc bầu cử Nghị Viện Châu Âu 23-26/5. Chỉ sau khi các nước thành viên đồng ý, Liên Hiệp Châu Âu mới có thể chính thức ký các hiệp định này với Việt Nam và chỉ từ lúc đó mới có thể tiến hành phê chuẩn ở Nghị Viện Châu Âu, tức là trình lên nghị viện mới. Mà nghị viện mới thì phải mất một thời gian để bầu bán, sắp xếp nhân sự lãnh đạo trước khi thật sự bắt tay vào việc vào tháng 7/2019, rồi sau đó lại đến kỳ nghỉ hè. Như vậy là phải đến sớm nhất là cuối năm 2019, thậm chí sang năm 2020 hy vọng hiệp định EVFTA mới được phê chuẩn xong để đưa vào thực hiện. Tác động của sự chậm trễ Theo nhận định của chuyên gia kinh tế, tiến sĩ Lê Đăng Doanh, sự chậm trễ trong việc phê chuẩn hai hiệp định EVFTA và IPA sẽ có tác động tiêu cực đến xuất khẩu và đầu tư đối với Việt Nam: « Liên Minh Châu Âu EU là đối tác thương mại quan trọng nhất của Việt Nam và là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam. Cho nên nếu như thuế suất được giảm, rồi thì các điều kiện minh bạch hơn, xuất khẩu của Việt Nam sang EU sẽ tăng cao hơn. Hiệp định càng bị chậm ngày nào thì càng bất lợi cho xuất khẩu của Việt Nam và làm cho tăng trưởng không đạt được tốc độ mong muốn. Nếu hiệp định đó càng bị trì hoãn hơn nữa thì Việt Nam sẽ phải đa dạng hóa, đa phương hóa các thị trường xuất khẩu. Tôi hy vọng là Việt Nam sẽ cố gắng tránh lại bị phụ thuộc quá nhiều vào một thị trường xuất khẩu, ví dụ như Trung Quốc. Trung Quốc vừa là nước láng giềng, vừa là nền kinh tế thứ hai thế giới, có nhu cầu rất lớn về nhập khẩu nông sản và các sản phẩm khác của Việt Nam. Còn nếu mà Hiệp định Bảo hộ Đầu tư IPA bị chậm trễ thì điều này sẽ có tác động tiêu cực đến dòng vốn đầu tư từ EU vào Việt Nam, trong khi đây là một dòng vốn đầu tư có tầm quan trọng, vì nó không những tạo công ăn việc làm, tăng vốn, mà còn mang theo một số công nghệ có ích cho nền kinh tế Việt Nam ». Hiện giờ cả Liên Hiệp Châu Âu lẫn Việt Nam đều chưa có tuyên bố chính thức gì về sự chậm trễ nói trên. Ngày 24/01 vừa qua, khi được hỏi về tiến trình phê chuẩn hiệp định EVFTA, phát ngôn viên bộ Ngoại Giao Việt Nam Lê Thị Thu Hằng chỉ cho biết là hai bên « tiếp tục nỗ lực hoàn tất các thủ tục để sớm ký chính thức, phê chuẩn và đưa Hiệp định đi vào triển khai ».

Khoảng 3.000 phóng viên trong và ngoài nước đã đến tác nghiệp ở Hà Nội trong những ngày diễn ra thượng đỉnh Kim-Trump lần thứ hai. Một khu ẩm thực Hà Nội được lập ngay trong Trung tâm Báo chí quốc tế (Cung Văn hóa Hữu nghị) phục vụ buffet gần 40 món để giúp đội ngũ phóng viên "nạp năng lượng". Không tìm đến những nhà hàng hạng sang, nhiều « sao », ban tổ chức thượng đỉnh và thành phố Hà Nội đã có ý tưởng rất độc đáo khi mời các đầu bếp được công chúng yêu thích, được đánh giá cao trên các trang web và diễn đàn về du lịch. Bún chả, bún thang, phở Thìn, xôi chè Phú Thượng, bánh khúc cô Lan, chả cốm Mễ Trì, giò chả Ước Lễ, chè sen Hồ Tây, cà phê trứng Giảng là những món ăn đại diện ẩm thực Hà thành đã « đốn tim » rất nhiều phóng viên nước ngoài. Bếp Việt chinh phục phóng viên nước ngoài Cách tổ chức, bài trí và sự đa dạng của các món ăn, phục vụ cho khoảng 3.000 nhà báo, gây bất ngờ cho đặc phái viên Stéphane Lagarde của đài phát thanh quốc tế Pháp RFI : « Khi đến trung tâm báo chí vào buổi trưa hoặc buổi tối, với tôi thì thường là buổi trưa, chúng tôi rất ngạc nhiên về khu « căng tin » rộng, đẹp và dồi dào món ăn, có cả món lạnh lẫn món nóng, từ ẩm thực Việt Nam đến một vài món phương Tây. Các món thay đổi hàng ngày, rất tươi, không hề nhiều dầu mỡ như người ta vẫn nghĩ về món ăn châu Á. Thú vị ở chỗ là không chỉ có mỗi một loại cơm, một loại mỳ hoặc bún, mà có rất nhiều lựa chọn khác nhau, tiếc là tôi không nhớ được có bao nhiêu loại. Có rất nhiều hương vị, thậm chí tôi còn ăn một món ăn mặn mà lại có chuối ở trong, ý tôi muốn nói là có sự kết hợp mặn-ngọt rất hài hòa. Ngoài ra, còn có rất nhiều lựa chọn khác để thưởng thức và khám phá, như bánh mỳ dài của hiệu Paris Baguette để làm bánh mỳ kẹp, khá ngon và rất tươi. Lẽ ra tôi phải mang sổ đi để ghi tên của những món ăn ở đó. Tôi rất ngạc nhiên về sự đa dạng của các món ăn ». Phóng viên Thanh Hà, của ban Việt ngữ đài RFI, đến đưa tin về thượng đỉnh Trump-Kim, bị thuyết phục về sự chỉn chu từ chất lượng đến cách bài trí của mỗi món ăn mà các nghệ nhân ẩm thực đã bỏ hết tâm huyết vào đó. « Đến Hà Nội lần này, điều thú vị là tôi thấy cùng một tô phở mà tô phở của Hà Nội rất là thanh, không có mỡ béo váng lên như những tô phở ở Paris hay như những tô phở gà ngày xưa mà tôi được ăn ở Sài Gòn. Món bún thang cũng vậy, tôi thấy món bún thang rất thanh và được chuẩn bị rất cầu kỳ với nhiều mầu sắc rực rỡ ở trên đĩa bún. Các đầu bếp của Việt Nam, khi mang những sản phẩm rất là bình dân như vậy vào Trung tâm Báo chí, thì họ cũng mang theo một cái nghệ thuật ẩm thực ở trong đó. Ở đây tôi muốn nói từ cách trình bày cho đến cách pha mầu, giữa nào là miếng sắn mầu trắng đến miếng su hào hơi có lớp mầu xanh, những miếng cà rốt nhỏ tỉa hoa. Tất cả những điều đó cho thấy sự chăm chút của nước chủ nhà, sự ân cần của nước chủ nhà đối với những người khách đến từ phương xa như chúng tôi ». Mời các « gia tộc » ẩm thực tham gia đãi khách quốc tế Khi trả lời báo Thanh Niên, bà Bùi Thị Hương Thủy, phó phòng Quản lý Di sản, Sở Văn hóa - Thể thao Hà Nội, cho biết các món ăn được lựa chọn phải có truyền thống lâu đời, « lịch sử, nguồn gốc, quy trình, nguyên liệu đã rất rõ ràng uy tín, đã được kiểm nghiệm qua thời gian rồi. Chứ không phải mới nổi lên ». Hầu hết các nghệ nhân được mời nấu ăn trong không gian ẩm thực Hà Nội tại Trung tâm Báo chí Quốc tế đều ngạc nhiên, thêm chút « hồi hộp », như giải thích với RFI tiếng Việt của chị Nguyễn Ngọc Thu, cháu của ông Thìn - người sáng lập Phở Thìn Bờ Hồ (61 Đinh Tiên Hoàng) : « Khi được mời tham dự phục vụ tại Trung tâm Báo chí trong thượng đỉnh tại Hà Nội, Phở Thìn chỉ được biết thông tin trước đó một ngày thôi (ngày 25/02). Sau khi nhận thông tin, nhà em cũng khá lo lắng bởi vì cũng khá gấp rút. Tuy nhiên, với kinh nghiệm bán hàng cũng khá lâu rồi, nên bọn em cũng chuẩn bị trong vòng một ngày nguyên liệu thực phẩm, về nhân sự và tất cả mọi thứ để sẵn sàng cho việc phục vụ những ngày hôm sau, 26, 27, 28/02 và mồng 01/03. Lúc đầu, kỳ vọng của gia đình là muốn quảng bá ẩm thực cho tất cả mọi người trong chương trình đó thôi, nhưng không ngờ thành công đến như thế và tất cả bạn bè quốc tế đều biết đến ». « Tự hào » và cảm thấy « trách nhiệm » là tâm trạng của anh Vũ Khắc Sơn, người quản lý Café Giảng (39 Nguyễn Hữu Huân), khi mang hương vị cà phê trứng độc đáo phục vụ tại Trung tâm Báo chí Quốc tế : « Đó là một vinh dự rất lớn đối với những cửa hàng cà phê truyền thống như chúng tôi, nhưng cũng cảm thấy một trách nhiệm bởi vì đây không phải chỉ là một sự kiện của Hà Nội mà là sự kiện của Việt Nam. Trở thành người phục vụ trong sự kiện thượng đỉnh cũng là một áp lực cực kỳ lớn đối với chúng tôi. Sau 73 năm, đây là lần đầu tiên chúng tôi phục vụ cà phê ở ngoài cửa hàng và những thực khách của chúng tôi lại là những nhà báo quốc tế. Ban đầu, chúng tôi cũng không hiểu mình phải làm như thế nào, rồi dần dần cũng thích ứng được. Sau 4 ngày phục vụ, chúng tôi cảm thấy vô cùng hạnh phúc, bởi vì mình cũng đóng góp được một phần nhỏ bé vào thành công của sự kiện, cũng như là đã góp phần giới thiệu đến bạn bè quốc tế ẩm thực của Hà Nội, ẩm thực của Việt Nam. Đặc biệt là món cà phê trứng của chúng tôi là món duy nhất, có thể nói rằng rất đặc trưng, bởi khó tìm được ở nơi nào trên thế giới món cà phê trứng của chúng tôi ». Phở, bún chả, bún thang là ba món ăn được phóng viên quốc tế chọn nhiều nhất trong thời gian tác nghiệp ở Thượng đỉnh Mỹ-Bắc Triều Tiên. Cà phê trứng Giảng là đồ uống gây bất ngờ và ấn tượng. Trung bình hàng ngày có khoảng 600-1.000 suất xôi chè Phú Thượng, gần 850 cốc cà phê trứng Giảng, khoảng 1.000 bát phở Thìn được phục vụ cho các nhà báo quốc tế. Đằng sau thành công này là nỗ lực rất lớn của các gia đình và nghệ nhân ẩm thực. Anh Vũ Khắc Sơn, Café Giảng, cho biết : « Tất cả mọi việc phục vụ, pha cà phê hay đun cà phê đều phải phục vụ tại Trung tâm Báo chí bởi vì còn liên quan đến công tác kiểm nghiệm vệ sinh an toàn thực phẩm. Chúng tôi chỉ chuẩn bị nguyên vật liệu từ nhà thôi. Hàng ngày, chúng tôi phải dậy từ 4 giờ 30 để chuẩn bị nguyên vật liệu. Điểm đặc biệt là cà phê trứng của chúng tôi khác với những loại cà phê thường là chúng tôi phải chuẩn bị kem trứng, cho nên phải chuẩn bị sẵn, sơ chế trước từ nhà, rồi đến đó tinh chế và pha cà phê phục vụ các thực khách ». Khâu nguyên liệu cũng được Phở Thìn chuẩn bị từ sáng sớm trong ngày để đảm bảo độ tươi, ngon và đáp ứng yêu cầu về sinh thực phẩm, theo giải thích của chị Nguyễn Ngọc Thu : « Về nguyên liệu, ngay trong những ngày thường bán tại 61 Đinh Tiên Hoàng, thì gia đình đã lấy những nguyên liệu tốt nhất, thịt tốt nhất, ngon nhất. Để nấu được một nồi nước dùng ngon thì thịt phải tươi ngon nhất hàng ngày. Có nghĩa là buổi sáng sớm hôm đấy, lúc 2 giờ sáng, là mình sẽ nhập luôn nguồn hàng tươi nhất, bánh phở cũng mới nhất, lấy vào lúc 5 giờ sáng. Nghĩa là hàng ngày em đã lấy đồ mới nhất rồi, còn riêng ở hội nghị, em cũng lấy những đồ tươi ngon nhất như hàng ngày, nhưng với số lượng lớn hơn thôi ». « Luôn tay luôn chân nhưng mà vui » Bị cuốn theo lịch trình dầy đặc của lãnh đạo Mỹ và Bắc Triều Tiên, phải đưa tin gấp rút, rất nhiều phóng viên không có dịp thưởng thức những món đặc sản của Việt Nam nói chung và của Hà Nội nói riêng. Với đặc phái viên Stéphane Lagarde của đài RFI, mang ẩm thực Việt vào Trung tâm Báo chí là ý tưởng rất hay, được khám phá nhiều món hơn, so với thói quen ăn một vài món đã biết mỗi khi đi du lịch. Cà phê trứng Giảng là một trong những khám phá mới độc đáo của rất nhiều nhà báo quốc tế, theo giải thích của anh Vũ Khắc Sơn : « Đầu tiên là rất nhiều bạn sợ, họ không hiểu cà phê trứng là như thế nào ? Có những người rụt rè, có những người biết, họ uống, còn có những người uống để tìm trải nghiệm mới, vì tại sao lại không phải là những hãng cà phê khác, mà lại là món cà phê trứng phục vụ ở hội nghị thượng đỉnh. Đầu tiên là họ hơi rụt rè, nhưng sau đó trong một buổi sáng họ quay lại 3 đến 4 lần và họ thường kéo thêm bạn. Chúng tôi luôn trong tình trạng thiếu vật phẩm, liên tục phải đi tiếp tế từ nhà và vượt quá dự kiến ban đầu. Tôi thấy có gì đó rất tự hào vì là mình đã có một đồ uống, có thể nói là thuyết phục, hoặc mang một điều gì đó đặc biệt cho những bạn khách quốc tế ». Trước quầy Phở Thìn, bánh khúc Cô Lan, xôi Phú Thượng… các thực khách quốc tế kiên nhẫn chờ tới lượt. Đối với các nghệ nhân, như chị Nguyễn Ngọc Thu, Phở Thìn Bờ Hồ, « dù luôn tay luôn chân, nhưng lúc nào cũng thấy vui ». « Em nghĩ rằng dấu hiệu để biết mọi người thích phở là cái hàng rất là dài trước quầy Phở Thìn lúc nào cũng trong tình trạng rất dài, rất đông. Khi mọi người muốn thưởng thức một bát phở, em nghĩ là họ chờ khoảng một vài phút để bọn em gấp rút chuẩn bị cho mọi người. Có nhiều người ăn xong quay lại xếp hàng tiếp, hoặc nhiều người ăn buổi sáng, rồi quay lại ăn buổi trưa, rồi tiếp tục ăn buổi tối ». Mỗi một phóng viên, nhà báo có thể là một sứ giả quảng bá cho ẩm thực Việt Nam. Đặc phái viên RFI Thanh Hà nhấn mạnh : « Dù là một cách để quảng bá hình ảnh, nhưng phải nhấn mạnh rằng Hà Nội đã làm rất tốt » và « Hà Nội « chiều » nhà báo nước ngoài ». Đây cũng là ý kiến của phóng viên RFI Stéphane Lagarde : « Những món ăn này giúp chúng tôi rất nhiều vì mọi người đều làm việc chừng 15 giờ mỗi ngày, thường xuyên chạy ngang dọc ngoài đường để đưa tin, đuổi theo các phái đoàn và các nhà lãnh đạo. Thế nên, những lúc hiếm hoi được nghỉ ngơi, thưởng thức một món ăn ngon là dịp tiếp sức cho các nhà báo. Về phần mình, tôi rất hài lòng. Tất cả đều được làm rất tốt, hiếm khi tôi cảm thấy ăn ngon như vậy ở một hội nghị thượng đỉnh ».

Sau khi ra khỏi Liên Hiệp Châu Âu, Luân Đôn rất cần đến các hiệp định thương mại đa phương và song phương, đặc biệt là trong kịch bản “Brexit cứng” ( Brexit không thỏa thuận ), một kịch bản ngày càng có khả năng xảy ra sau khi Quốc Hội Anh bác bỏ thỏa thuận mà thủ tướng Theresa May đã thương lượng với Liên Hiệp Châu Âu. Trong chiều hướng đó, Việt Nam nói riêng và ASEAN nói chung được xem là những phương án tốt nhất đối với của Anh Quốc trong thời hậu Brexit. Trong một bài viết đăng trên báo Tuổi Trẻ nhân chuyến thăm Việt Nam từ ngày 2 đến 3/01/2019, ông Mark Field, quốc vụ khanh bộ Ngoại Giao Anh phụ trách khu vực châu Á - Thái Bình Dương, đã khẳng định, sau khi rời Liên Hiệp Châu Âu, Luân Đôn sẽ thắt chặt quan hệ với Việt Nam trên nhiều lĩnh vực, bao gồm giáo dục, công nghệ, thành phố thông minh và an ninh mạng. Trước đó, trong bản tuyên bố chung giữa Việt Nam và Anh Quốc, được công bố nhân chuyến viếng thăm của bộ trưởng Ngoại Giao Phạm Bình Minh vào tháng 10/2018, hai nước khẳng định sẽ “ tích cực thúc đẩy” việc sớm ký kết Hiệp định thương mại tự do giữa Liên Hiệp Châu Âu và Việt Nam (EVFTA). Tuyên bố chung này cũng nhấn mạnh “Việt Nam và Anh mong muốn duy trì quan hệ thương mại suôn sẻ khi Anh rời khỏi Liên Hiệp Châu Âu, bao gồm thông qua việc bảo đảm tính liên tục trong hoạt động kinh doanh, với việc chuyển tiếp EVFTA trong thời kỳ chuyển tiếp Brexit”. Hai bên cũng thỏa thuận sẽ “tiếp tục tham vấn nhau về khả năng Anh gia nhập Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP)”. Trong một báo cáo đưa vào tháng 6/2018, Hội đồng Kinh doanh Anh Quốc – ASEAN và Trung tâm Đông Nam Á Saw Swee Hock ( Đại học Kinh tế Luân Đôn ) nhấn mạnh là Anh Quốc vẫn có quan hệ lịch sử lâu năm và sâu rộng với vùng Đông Nam Á. Về thương mại, kim ngạch xuất khẩu của Anh Quốc với ASEAN cao hơn toàn bộ kim ngạch xuất khẩu sang Nhật Bản, Ấn Độ và Hàn Quốc. Trong khối ASEAN, Việt Nam là đối tác thương mại đứng hàng thứ ba của Anh Quốc. Trao đổi thương mại song phương Việt Nam – Anh Quốc năm 2017 đã lên tới 6,2 tỷ đôla, con số cao nhất từ trước tới nay, tăng 3,5 lần trong 10 năm. Trong thời kỳ hậu Brexit, Luân Đôn càng cần đến những hiệp định thương mại có sự tham gia của ASEAN như hiệp định CPTPP, cũng như những hiệp định tự do mậu dịch song phương với một số nước ASEAN như Việt Nam, hay hiệp định tự do mậu dịch ASEAN – Anh Quốc. Trong một bài viết đăng trên The Diplomat ngày 17/01/2019, Du Nhật Đăng, một phóng viên làm việc cho báo Tuổi Trẻ và cũng là một thành viên của chương trình Reporting ASEAN ( Tường trình ASEAN ), nhận định, do ASEAN đang bị chia rẽ, khả năng Anh Quốc ký hiệp định tự do mậu dịch với toàn khối Đông Nam Á còn rất xa vời. Chính vì vậy, trong ngắn hạn, Luân Đôn chỉ có thể ký kết các hiệp định thương mại với một số nước thành viên ASEAN như Việt Nam. Tác giả bài viết trích lời đại sứ Anh Quốc tại Việt Nam, Gareth Ward, tuyên bố bên lề một buổi tiếp giới doanh nghiệp ở Sài Gòn vào tháng 12/2018: “ Tôi tin tưởng là khi Anh Quốc rời khỏi Liên Hiệp Châu Âu, chúng tôi sẽ sẵn sàng thương lượng một hiệp định thương mại song phương với Việt Nam. Đây sẽ một điều tốt cho cả hai bên.” Trước mắt, một công ty chế biến hải sản của Anh Quốc, Blue Sea Food Company, đang thử nghiệm việc chở tôm cua đông lạnh bằng đường biển đến Việt Nam để chế biến và sau đó đưa sản phẩm chế biến trở lại thị trường châu Âu. Nếu thử nghiệm thành công, họ sẽ chuyển 20% sản xuất sang Việt Nam. Hiện giờ, 60% trong số 150 công nhân của Blue Sea Food Company đến từ các quốc gia Liên Hiệp Châu Âu, phần lớn là người Bulgari. Nhưng công ty này đang lo ngại sẽ khó tuyển dụng nhân công từ Liên Hiệp Châu Âu do hậu quả của Brexit, cho nên buộc phải nghĩ đến việc chuyển hướng sản xuất sang Việt Nam. Không chỉ trong lĩnh vực thương mại, kinh tế, Anh Quốc cũng là một đối tác ngày càng quan trọng của Việt Nam về mặt chiến lược, ngoại giao. Năm 2018 đã là năm đánh dấu 45 năm quan hệ ngoại giao giữa Luân Đôn với Hà Nội. Quan hệ giữa hai nước cũng đã được nâng lên thành đối tác chiến lược vào năm 2010. Trong chiều hướng thắt chặt quan hệ với Việt Nam, Anh Quốc cũng đang đóng vai trò ngày càng lớn tại Biển Đông, vùng biển mang tính chất lợi ích cốt lõi đối với Việt Nam. Ngoài việc cử chiến hạm đến thăm cảng Việt Nam, như chuyến đi của chiếc HMS Albion vào tháng 9 năm ngoái, Luân Đôn cũng đang đẩy mạnh chiến lược “ Hướng Đông”. Việt Nam có thể nhân cơ hội Brexit để tranh thủ hơn nữa sự ủng hộ của Luân Đôn trên vấn đề Biển Đông. Sau cuộc Đối thoại chiến lược Việt Nam - Anh lần thứ 6 tại Hà Nội vào ngày 05/01/2019, thứ trưởng Ngoại Giao Việt Nam Bùi Thanh Sơn và quốc vụ khanh Anh Mark Field đã ra một thông cáo chung, trong đó có phần nói về Biển Đông. Cụ thể, bản thông cáo chung “tái khẳng định tầm quan trọng của việc gìn giữ hòa bình và ổn định, an toàn, tự do hàng hải và hàng không, xử lý mọi tranh chấp giữa các bên liên quan bằng các biện pháp hòa bình theo các nguyên tắc của luật pháp quốc tế được toàn thế giới công nhận, trong đó có Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS), không sử dụng hay đe dọa sử dụng vũ lực.” Trả lời phỏng vấn nhật báo The Telegraph vào cuối tháng 12 năm ngoái, bộ trưởng Quốc Phòng Anh Gavin Williamson đã tiết lộ kế hoạch xây một căn cứ quân sự của nước này ở Đông Nam Á, có thể là ở Singapore hay Brunei, trong bối cảnh Luân Đôn sẽ gia tăng sự hiện diện quân sự ở nước ngoài sau Brexit. Trung Quốc dĩ nhiên là đã ngay lập tức phản đối kế hoạch này của Luân Đôn. Như vậy, phải chăng là Anh Quốc đang làm giống như Mỹ, tức là cũng đang xoay trục sang châu Á? Hiện chưa thể trả lời câu hỏi này, nhưng trong bài trả lời phỏng vấn với The Telegraph, bộ trưởng Williamson cho rằng Brexit là cơ hội tốt nhất kể từ sau Thế chiến thứ hai để Anh Quốc định hình lại vai trò của nước này trên trường quốc tế, “đúng như mong muốn của thế giới đối với Anh Quốc”. Trong một bài viết đăng trên trang The Diplomat ngày 08/01/2019, chuyên gia Prashanth Parameswaran cho rằng 2019 sẽ là năm có nhiều cơ hội lẫn thách thức đối với mối quan hệ Việt Nam – Anh Quốc. Cả hai bên đều tỏ mong muốn thắt chặt hợp tác trong các lĩnh vực như giáo dục, thương mại, đầu tư và phát triển thành phố thông minh. Riêng Việt Nam thì đang vận động quốc tế để được bầu làm thành viên Hội Đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc và chuẩn bị nắm ghế chủ tịch luân phiên của ASEAN năm 2020. Nhưng Anh Quốc thì đang phải giải quyết những vấn đề của Brexit, Việt Nam thì vẫn bị chỉ trích về những vi phạm nhân quyền. Tác giả Prashanth Parameswaran nhắc lại sự kiện Quốc vụ khanh phụ trách về châu Á và Thái Bình Dương của bộ Ngoại Giao Anh, Mark Field, đã đến thăm Việt Nam kể từ ngày 02/01, tức là chỉ một ngày sau khi Luật an ninh mạng ở Việt Nam bắt đầu có hiệu lực. Các nhà hoạt động nhân quyền ở Việt Nam cũng như các tổ chức nhân quyền quốc tế đều đã chỉ trích Luật an ninh mạng của Việt Nam, cho rằng luật này được đưa ra chỉ là nhằm đàn áp những tiếng nói bất đồng chính kiến và ngăn cản tự do ngôn luận trên mạng. Theo tờ nhật báo Anh The Guradian, ông Mark Field bị chỉ trích là đã không lên án luật này trong chuyến thăm Việt Nam của ông. Thật ra thì vào sáng đầu tiên ở Việt Nam, quốc vụ khanh của Anh Quốc đã viết trên mạng Twitter: “ Một nền báo chí tự do và một mạng Internet tự do giúp cho kinh tế tăng trưởng” và “Tự do truyền thông sẽ giúp Việt Nam thực hiện được tiềm năng to lớn của mình.” Nhưng đồng thời, ông Field tuyên bố là Anh Quốc sẽ tăng cường hợp tác về an ninh mạng ở Việt Nam. Theo The Guardian, từ năm 2015, tức là kể từ khi đảng Bảo Thủ trở lại nắm quyền, Luân Đôn đã chấp thuận các hợp đồng bán cho Việt Nam gần 5 tỷ bảng Anh thiết bị viễn thông dùng vào việc cản trở thông tin liên lạc qua mạng. Phó giám đốc đặc trách châu Á của tổ chức nhân quyền Mỹ Human Rights Watch, Phil Robertson đã yêu cầu chính phủ Luân Đôn phải công khai đề nghị Việt Nam hủy bỏ luật an ninh mạng và phải bảo đảm không một chương trình nào của chính phủ Anh hoặc đầu tư ngoại quốc nào góp phần giúp đẩy mạnh đàn án tự do ngôn luận trên mạng. Như vậy thách thức đối với Anh Quốc nói riêng và các nước khác nói riêng là cân bằng việc tăng cường quan hệ với Hà Nội với việc thúc đẩy nhân quyền và dân chủ ở Việt Nam.

Gần 10 nghìn người gồm cảnh sát cơ động, cảnh vệ, hình sự, công an địa phương sẽ được Công an thành phố Hà Nội huy động tham gia bảo đảm an ninh cho Hội nghị Thượng đỉnh Trump-Kim lần thứ hai ở Hà Nội trong hai ngày 27-28/02/2019. Dù nguy cơ khủng bố ở mức rất nhỏ ở Việt Nam, nhưng nhiều địa bàn quan trọng vẫn được tuần tra 24/24 giờ và 7/7 ngày. Hà Nội đang trong giai đoạn gấp rút hoàn thiện công việc tân trang, làm đẹp trước chuyến thăm cấp Nhà nước của lãnh đạo Bắc Triều Tiên Kim Jong Un và tiếp theo là cuộc gặp thượng đỉnh giữa tổng thống Mỹ Donald Trump vào lãnh đạo Bắc Triều Tiên. Cờ của Mỹ và Bắc Triều Tiên được treo cạnh nhau ở trung tâm Hà Nội, trên các cột đèn dọc các tuyến phố mà hai phái đoàn sẽ đi qua. Theo báo điện tử VnExpress, từ hơn hai tuần qua, các khách sạn lớn ở Hà Nội được trang trí cây hoa, tiểu cảnh, sơn sửa và lắp thêm một số hạng mục. Hội nghị thượng đỉnh có thể diễn ra ở Nhà Khách Chính Phủ (phố Ngô Quyền), công trình kiến trúc nổi tiếng được làm Phủ Thống sứ Bắc Kỳ thời Pháp thuộc, sau trở thành Bắc Bộ Phủ. Khoảng 10 khách sạn nổi tiếng ở Hà Nội trong tư thế sẵn sàng đón tiếp nguyên thủ hai nước, trong đó hai khách sạn Métropole và Melia có thể sẽ là nơi nghỉ của lãnh đạo Kim Jong Un dù Bắc Triều Tiên có thể đổi ý vào phút cuối. Phía Mỹ đã đến tiền trạm khách sạn Marriott. Việt Nam đang cố hết sức để hoàn thành tốt vai trò của nước chủ nhà cho thượng đỉnh Mỹ-Bắc Triều Tiên lần thứ hai. Vậy tại sao Việt Nam lại là nước được nguyên thủ hai nước lựa chọn ? Việt Nam được lợi gì khi đứng ra tổ chức thượng đỉnh lần này ? RFI tiếng Việt đặt câu hỏi với tiến sĩ Công nghệ hạt nhân Nguyễn Việt Phương, hiện theo chương trình nghiên cứu sau tiến sĩ tại trung tâm Belfer, thuộc trường Quản lý công Kennedy (Kennedy School), đại học Harvard (Mỹ). Tiến sĩ Nguyễn Việt Phương là tác giả hai bài viết trên The Diplomat : Why Vietnam Should Host the Second Trump-Kim Summit ? (Tại sao Việt Nam nên tổ chức Thượng đỉnh Trump-Kim lần thứ hai ?, ngày 16/01/2019) và Trump-Kim 2 : Why Hanoi ? (Thượng đỉnh Trump-Kim 2 : Tại sao lại là Hà Nội, ngày 15/02/2019). RFI : Ngoại trưởng Việt Nam Phạm Bình Minh phát biểu rằng « Việt Nam sẵn sàng tích cực góp phần vào việc thúc đẩy quá trình trao đổi giúp duy trì hòa bình, an ninh và ổn định trên bán đảo Triều Tiên », cụ thể là tổ chức thượng đỉnh Trump-Kim lần thứ hai ở Hà Nội. Vậy đâu là những yếu tố giúp Việt Nam đảm nhiệm vai trò nước chủ nhà lần này ? T.S. Nguyễn Việt Phương : Theo tôi, có ba yếu tố chính dẫn đến việc Việt Nam được lựa chọn làm nơi tổ chức hội nghị thượng đỉnh giữa Kim Jong Un và Donald Trump lần thứ hai. Thứ nhất là việc Việt Nam có quan hệ ngoại giao ổn định với Triều Tiên, Hoa Kỳ và cả Hàn Quốc. Tại sao lại có Hàn Quốc, bởi vì Hàn Quốc là nước có vai trò quan trọng tích cực nhất trong việc thúc đẩy đối thoại Mỹ-Triều. Quan hệ giữa Việt Nam và Mỹ, trong vài năm trở lại đây, ngày càng trở nên nồng ấm, không chỉ về mặt kinh tế với việc hai nước đang trở thành bạn hàng ngày càng quan trọng của nhau, mà bên cạnh đó còn có cả mặt chính trị, an ninh. Tiêu biểu là năm 2016, tổng thống Barack Obama đã bãi bỏ lệnh cấm bán vũ khí sát thương cho Việt Nam. Đến năm 2018, lần đầu tiên kể từ sau chiến tranh Việt Nam, một tầu sân bay của Mỹ đã cập cảng Đà Nẵng. Đồng thời cũng có rất nhiều chuyến thăm cấp cao của các quan chức Mỹ, như ngoại trưởng Mike Pompeo, bộ trưởng Quốc Phòng… Tất cả những sự kiện này cho thấy là Mỹ muốn có một mối quan hệ tốt đẹp hơn nữa với Việt Nam. Thứ hai là việc Việt Nam có điều kiện chính trị, an ninh ổn định, thuận lợi cho việc di chuyển của cả Donald Trump và Kim Jong Un, đặc biệt là đối với Kim Jong Un, người luôn đặt vấn đề an ninh lên hàng đầu trong bất kỳ chuyến thăm quốc tế nào của ông. Và kèm theo đó là Việt Nam đã có kinh nghiệm tổ chức thành công rất nhiều sự kiện lớn mà gần đây nhất là hội nghị thượng đỉnh APEC vào năm 2017. Và ý cuối cùng, đó là Việt Nam là quốc gia có nhiều bài học về cải cách, mở cửa kinh tế mà Bắc Triều Tiên đang muốn áp dụng và tỏ ý muốn áp dụng. Việc Bắc Triều Tiên lựa chọn Việt Nam cũng tỏ rõ ý này. RFI : Singapore đã tổ chức thành công thượng đỉnh Trump-Kim lần thứ nhất cho dù phía Bắc Triều Tiên luôn đưa ra chương trình vào phút cuối. Hà Nội có khả năng làm tròn nhiệm vụ này không ? Nguyễn Việt Phương : Thứ nhất, tôi không đánh giá cao về mặt kết quả thực chất đạt được tại cuộc gặp thượng đỉnh ở Singapore. Một phần là vì Bắc Triều Tiên giữ kín nội dung đàm phán đến phút cuối cùng, nhưng phần quan trọng hơn rất nhiều, đó là vì hai bên Mỹ-Triều có những mâu thuẫn khó lòng giải quyết về tiến trình phi hạt nhân hóa và nới lỏng cấm vận. Theo tôi, kể cả tại cuộc sắp tới ở Hà Nội thì cũng không có nhiều khả năng những mâu thuẫn này có thể được giải quyết. Vài trò của Việt Nam không phải là phải là bên tham gia đàm phán, mà là vai trò chủ nhà. Vì vậy, Việt Nam chỉ cần bảo đảm cuộc gặp diễn ra trong không khí hòa hảo, an ninh, không có sự cố về mặt tổ chức, thì đó cũng đã là một thành công rồi. Còn nếu không khí tích cực do Việt Nam tạo dựng được trong quá trình tổ chức mà được chuyển hóa thành một bước đột phá nào đó giữa Donald Trump và Kim Jong Un về việc tiến tới tuyên bố chấm dứt chiến tranh trên bán đảo Triều Tiên, thì hội nghị thượng đỉnh lần này tại Hà Nội đã có thể coi là thành công tốt đẹp. RFI : Tổ chức thượng đỉnh Trump-Kim, Việt Nam được lợi gì ? Nguyễn Việt Phương : Theo tôi thì Việt Nam sẽ đạt được nhiều lợi ích, có thể được xét trên ba khía cạnh. Thứ nhất, đó là Việt Nam sẽ cải thiện được hơn nữa hình ảnh của mình trên trường quốc tế như là một quốc gia có nền kinh tế phát triển vượt bậc kể từ sau Chiến tranh lạnh và sẵn sàng chia sẻ những bài học sau quá trình cải cách đó với các quốc gia đang tìm cách cải cách như là Bắc Triều Tiên. Đồng thời Việt Nam cũng sẽ cải thiện được hình ảnh như là một quốc gia tích cực, chủ động trong việc gìn giữ hòa bình, ổn định tại khu vực. Ý thứ hai là về mặt ngoại giao song phương, việc chủ động hỗ trợ Hoa Kỳ và Bắc Triều Tiên tổ chức những sự kiện quan trọng đối với cả hai nước như thế này sẽ giúp củng cố hơn nữa vị trí đối tác tốt, đối tác tin cậy của Việt Nam đối với cả hai nước và đối với cả các quốc gia có liên quan như Hàn Quốc và Nhật Bản, vì Hàn Quốc và Nhật Bản vừa là các nhà đầu tư rất lớn ở Việt Nam, vừa là các quốc gia mong muốn hơn hết sự ổn định tại khu vực Đông Bắc Á. Và vấn đề cuối cùng, tương tự như Singapore, việc hình ảnh các địa danh nổi tiếng của Hà Nội, của Việt Nam sẽ liên tục xuất hiện trên sóng truyền hình và trên mạng xã hội trong thời gian trước và trong hội thảo, chắc chắn là cơ hội rất tốt cho quảng bá du lịch Việt Nam với cộng đồng quốc tế. RFI : Chọn Việt Nam là nơi diễn ra thượng đỉnh lần thứ hai với lãnh đạo Bắc Triều Tiên, tổng thống Mỹ muốn ngụ ý nhắn gửi thông điệp gì đến Trung Quốc ? Nguyễn Việt Phương : Rõ ràng là thông qua việc lựa chọn Việt Nam là nơi gặp Kim Jong Un, tổng thống Donald Trump đã muốn khẳng định rằng Hoa Kỳ muốn có mối quan hệ đối tác sâu sắc hơn nữa, thực chất hơn nữa với Việt Nam vì Việt Nam là một quốc gia láng giềng của Trung Quốc và đang có tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc trên Biển Đông. Rõ ràng đây là một nước cờ mới của Donald Trump trong việc triển khai chiến lược Ấn Độ-Thái Bình Dương (Indo-Pacific) để kiềm tỏa ảnh hưởng của Trung Quốc trong khu vực. Tuy nhiên, cũng phải khẳng định rằng việc xích lại gần Việt Nam hơn là một quá trình đã được Hoa Kỳ đẩy mạnh từ vài năm trở lại đây, như tôi đã nói ở trên. Mục đích chính của sự kiện Trump và Kim gặp gỡ tại Hà Nội thì vẫn chỉ là để giải quyết khủng hoảng trên bán đảo Triều Tiên, chứ không nhằm khiêu khích hay là đe dọa Trung Quốc. Có lẽ vì lý do này nên Trung Quốc, cho đến nay, vẫn chưa có một động thái tiêu cực nào kể từ khi tổng thống Donald Trump tuyên bố Việt Nam là nơi tổ chức cuộc gặp lần thứ hai. Vì vậy, về ngắn hạn thì Việt Nam cũng không nên quá lo lắng về phản ứng từ phía Trung Quốc đối với việc Hà Nội là nơi tổ chức hội nghị. Bản thân Trung Quốc cũng mong muốn là khủng hoảng trên bán đảo Triều Tiên được giải quyết một cách hòa bình. Tất nhiên là về mặt dài hạn, Việt Nam cần đảm bảo có một chiến lược ngoại giao cân bằng, tự chủ, không quá dựa dẫm vào bất cứ một quốc gia nào trong các vấn đề liên quan đến an ninh và lợi ích sống còn của dân tộc. RFI : Nếu đạt được thỏa thuận hòa bình trên bán đảo Triều Tiên, một phần nào đó Bắc Triều Tiên thoát khỏi ảnh hưởng của Trung Quốc. Điều này ảnh hưởng thế nào đến Trung Quốc ? Nguyễn Việt Phương : Thực ra đây là một câu hỏi khó bởi vì thứ nhất, từ trước đến giờ, báo chí phương Tây thường hay nói là Bắc Triều Tiên phụ thuộc nhiều vào Trung Quốc. Quả thật, Bắc Triều Tiên phụ thuộc rất nhiều vào Trung Quốc về mặt viện trợ kinh tế và viện trợ nhân đạo. Nhưng về mặt chính sách đối ngoại, thực ra trong vòng nửa thế kỷ trở lại đây, Bắc Triều Tiên có chính sách ngoại giao cực kỳ độc lập. Việc Bắc Triều Tiên phát triển vũ khí hạt nhân mà Trung Quốc không thể tác động được trong quá trình đó cũng chứng tỏ rằng Bắc Triều Tiên có quan hệ ngoại giao rất độc lập. Tuy nhiên, việc đạt được hòa bình trên bán đảo Triều Tiên sẽ dẫn đến nhiều yếu tố khác nhau. Ví dụ như vấn đề Mỹ đóng quân trên bán đảo Triều Tiên, nếu có hòa bình tại đây sẽ dẫn đến việc Mỹ giảm bớt quân trên bán đảo Triều Tiên thì Trung Quốc sẽ coi đây là một động thái đáng mừng. Ngược lại, khi hòa bình được lập lại trên bán đảo Triều Tiên sẽ dẫn đến việc Bắc Triều Tiên và Hàn Quốc xích lại gần nhau hơn. Và việc có một bán đảo Triều Tiên tiến tới thống nhất, một bán đảo Triều Tiên có chính sách ngoại giao độc lập và có một nền kinh tế mạnh mẽ, thì có lẽ đó không thực sự là điều mà Trung Quốc mong muốn trong việc để duy trì tầm ảnh hưởng tại khu vực Đông Bắc Á. RFI tiếng Việt xin chân thành cảm ơn tiến sĩ Nguyễn Việt Phương.

Ngày 19/01/2019 đánh dấu tròn 45 năm cuộc hải chiến đẫm máu Hoàng Sa 1974 và Trung Quốc chiếm giữ quần đảo cho đến nay. Ngày 02/05/2014, Trung Quốc ngang nhiên đưa trái phép dàn khoan Hải Dương 981 vào vùng biển Việt Nam. Ngày 25/06/2014, báo chí Trung Quốc công bố bản đồ 9 đoạn (hoặc “đường lưỡi bò”) đòi hỏi vô lý chủ quyền trên hầu hết diện tích Biển Đông. Những sự kiện này đã dẫn đến một cuộc khủng hoảng ngoại giao nghiêm trọng giữa hai nước, kéo theo nhiều cuộc biểu tình chống Trung Quốc của người dân Việt Nam. Trong buổi thuyết trình tại trường Sư phạm ở Paris (Ecole normale supérieure) ngày 18/01/2019, một ngày trước kỉ niệm 45 trận hải chiến Hoàng Sa, nhà nghiên cứu Pháp Laurent Gédéon, giảng viên Viện Đông Á ở Lyon (Institut d’Asie orientale, IAO) đã điểm lại những sự kiện lịch sử liên quan đến Biển Đông, cũng như những thách thức mà Việt Nam đang phải đối mặt, trong bài thuyết trình : Biển Đông : Không gian nào cho tham vọng địa lý-hàng hải của Việt Nam? (Mer de Chine méridionale, quel espace pour les ambitions géomaritimes du Vietnam?) Ông Laurent Gédéon trả lời phỏng vấn RFI tiếng Việt sau buổi thuyết trình. *** RFI : Xin ông cho biết Việt Nam thực sự chú ý đến vấn đề Biển Đông từ khi nào ? Laurent Gédéon : Người Việt chú ý đến vấn đề Biển Đông từ khi Việt Nam giành được độc lập năm 1954. Cả miền Bắc lẫn miền Nam đều quan tâm đến chủ đề này. Nhưng vào thời kỳ đó, chủ quyền Biển Đông chưa phải là vấn đề trọng tâm địa-chính trị ở cả miền Bắc lẫn miền Nam. Sau đó xảy ra cuộc hải chiến ở Hoàng Sa mà Trung Quốc chiếm quyền kiểm soát quần đảo từ Việt Nam vào năm 1974 và phía miền Nam Việt Nam có phản ứng bằng cách kiểm soát một phần các đảo ở Trường Sa. Nhưng có thể nói là sau đó, cuộc xung đột đã ổn định vì những bận tâm địa chính trị của Việt Nam chủ yếu hướng về Đông Dương, Cam Bốt, Lào và mối đe dọa trên mặt đất có thể đến từ phía Trung Quốc. Cuối cùng, người ta nhận thấy là Việt Nam ngày càng chú tâm đến vấn đề an ninh hàng hải, chủ yếu kể từ cuối những năm 2000, trước những xác quyết chủ quyền ngày càng lớn của Trung Quốc đối với gần như toàn bộ các đảo ở Biển Đông. Vào những năm 2010, Trung Quốc gây sức ép ngày càng mạnh hơn, rõ ràng hơn với những nước ở Biển Đông, trong đó có Việt Nam và Philippines. Ý thức được tham vọng địa-chính trị của Bắc Kinh, Hà Nội phải điều chỉnh theo. Điều này cũng khiến Việt Nam ngày càng chú tâm hơn đến năng lực hàng hải, hải quân, cũng như về mặt tên lửa mà Việt Nam sở hữu để giữ vững những khu vực mà Hà Nội kiểm soát ở Biển Đông, đồng thời nhằm ngăn chặn các cuộc tấn công vào lãnh thổ hoặc hải đảo. RFI : Trung Quốc diễn giải đòi hỏi chủ quyền lãnh hải ở Biển Đông như thế nào ? Laurent Gédéon : Về quan điểm của Trung Quốc, họ coi khu vực Biển Đông là một vùng lãnh hải của mình. Họ đòi hỏi chủ quyền trên cả hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa thông qua những tài liệu có hiệu lực như luật, trong đó luật tháng 02/1992 xác định chủ quyền của Trung Quốc đối với các quần đảo ở Biển Đông, cũng như nhiều quần đảo khác trong khu vực. Yêu sách về không gian biển của Trung Quốc, một cách không chính thức, được lộ rõ qua “đường lưỡi bò” (đường 9 đoạn) phân định vùng lãnh hải mà nước này đòi hỏi. Tôi cho rằng sự thể hiện địa chính trị này mang tính chất phô trương sức mạnh và sự hiện diện vì các bản đồ do Trung Quốc xuất bản đều gộp cả vùng lãnh hải kéo dài xuống tận Biển Đông. RFI : Trước những đòi hỏi vô lý và sự bành trướng của Trung Quốc, Việt Nam đưa ra những lập luận nào để bảo vệ chủ quyền và lợi ích ? Laurent Gédéon : Trước tiên, người Việt dựa vào các lập luận lịch sử. Họ nhấn mạnh đến ngư trường truyền thống của ngư dân Việt Nam từ thời xa xưa. Phía Việt Nam cũng dựa vào việc phát hiện lại những quần đảo này với một bia đá chủ quyền đã được dựng từ thời Gia Long, và việc Pháp đã chính thức sở hữu quần đảo Hoàng Sa trong những năm 1930 nhân danh triều đình nhà Nguyễn. Nền tảng trong lập luận của Hà Nội để hợp pháp hóa đòi hỏi của Việt Nam dựa trên những kiến thức từ lâu về những quần đảo này, về cách sử dụng nguồn nước và nguồn hải sản, cũng như việc Pháp, nước đô hộ Việt Nam, đã sở hữu những quần đảo này. RFI : Trung Quốc có căn cứ hải quân ở đảo Hải Nam, quân sự hóa một số đảo mà nước này kiểm soát ở Trường Sa và có tin đồn về việc Bắc Kinh lập dự án xây căn cứ ở Cam Bốt. Liệu Việt Nam có bị vây hãm hay không ? Laurent Gédéon : Việt Nam chú ý theo dõi hành động của Trung Quốc. Căn cứ hải quân của Trung Quốc trên đảo Hải Nam là một mối bận tâm của Việt Nam. Nhưng thực ra, mục đích chính của căn cứ trên đảo Hải Nam là để chứa tầu ngầm của Trung Quốc. Với Trung Quốc, căn cứ ở Hải Nam có ý nghĩa rất quan trọng và vượt quá quy mô đối đầu Việt-Trung. Về tin đồn Trung Quốc có ý định xây căn cứ ở Cam Bốt, dự án này cũng không hẳn là nhắm vào Việt Nam. Đúng là Việt Nam nằm trong tầm đe dọa chung của Trung Quốc nếu căn cứ vào những cơ sở vây quanh Việt Nam nhưng chiến lược của Trung Quốc chủ yếu nhằm ngăn chặn sự hiện diện của Mỹ ở trong khu vực. Mỹ có một căn cứ quân sự ở Singapore từ nhiều năm nay và như vậy kiểm soát được tàu bè qua lại ở eo biển Malacca hướng về Biển Đông. Đây là điểm qua lại của tuyến đường hàng hải huyết mạch nối nền kinh tế Trung Quốc với phần còn lại của thế giới. Tôi cho rằng dự án của Trung Quốc xây căn cứ ở Cam Bốt, nhờ vào mối quan hệ tốt đẹp giữa hai nước, thực ra là để Bắc Kinh làm đối trọng với sức ép và sự hiện diện của Mỹ trong khu vực, chứ không hẳn là nhằm đe dọa Việt Nam. Dĩ nhiên, chúng ta không thể loại trừ khả năng Hà Nội coi dự án này là một mối đe dọa mới. Về phần những cơ sở mà Trung Quốc xây dựng trên các đảo đá do họ kiểm soát ở quần đảo Trường Sa, ở điểm này, tôi cho rằng cần phải đánh giá những gì mà mỗi bên tiến hành. Các bên liên quan cần làm chủ các đảo mà họ kiểm soát ở Trường Sa. Và một số bên muốn biến khu vực đó thành điểm thể hiện sức mạnh của họ, do đó họ bồi đắp và xây dựng, trong đó có cả đường băng phục vụ mục đích quân sự. Vấn đề đặt ra là sự thể hiện sức mạnh này đi theo hướng nào ? Và những đối tượng nào bị nhắm đến ? Hoàn toàn có thể là Việt Nam trong bối cảnh tranh chấp chủ quyền với Trung Quốc. Nhưng cũng có thể theo hướng ngược lại vì Việt Nam cũng quân sự hóa một số đảo. Nhưng về quan điểm của Bắc Kinh, điều quan trọng là chúng ta cần theo dõi tầm nhìn chung của Trung Quốc về môi trường trong vùng. Việc Trung Quốc quân sự hóa các đảo do nước này kiểm soát cũng là một cách để tiến gần về phía Singapore, nơi Mỹ có căn cứ quân sự. Người ta cũng thường nói rằng những đảo đá ở Biển Đông với những đường băng còn được coi là các hàng không mẫu hạm di động. Đó là nơi cho phép thể hiện sức mạnh ra xa vài trăm cây số, thậm chí còn xa hơn. RFI : Vậy Việt Nam đang phải đối mặt với những thách thức quân sự và địa-chiến lược nào ? Laurent Gédéon : Tôi cho rằng trước hết, Việt Nam có lợi ích trước mắt là duy trì nguyên trạng, có nghĩa là không để mất những lợi ích mà nước này có ở trong khu vực, có nghĩa là những đảo và đá mà Việt Nam đang kiểm soát ở Trường Sa. Ngân sách quốc phòng của Việt Nam cho thấy rằng Hà Nội đã tăng khả năng răn đe và phòng thủ của mình, trong trường hợp bị nhắm tấn công. Việt Nam triển khai năng lực đó để bảo vệ và giữ khoảng cách. Nhưng hiện giờ khó mà nghĩ rằng tự bản thân Việt Nam có thể đẩy lùi được ảnh hưởng của Trung Quốc và lấy lại kiểm soát một số khu vực ở Trường Sa mà họ không có và lấy lại Hoàng Sa mà họ đã bị mất. Vì thế, tôi nghĩa rằng mục tiêu hiện nay của Việt Nam là giữ thế cân bằng hiện tại. Nhưng theo những gì Việt Nam thể hiện hoặc theo tham vọng địa chính trị và khẳng định thường xuyên từ phía Việt Nam, dự án chính trị trong dài hạn là lấy lại chủ quyền đối với toàn bộ hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Theo tôi, căn cứ vào tranh chấp thuần túy Việt-Trung hiện tại, đây là điều không tưởng. Việt Nam khó lòng chinh phục được những khu vực họ không có. Ngược lại, họ có phương tiện cần thiết để bảo vệ những khu vực nằm dưới quyền kiểm soát của mình. Giả sử Trung Quốc đối đầu mạnh mẽ với Hoa Kỳ và các đồng minh của Mỹ, rồi do nhiều lý do khác nhau, dẫn tới đối đầu trên biển. Nếu cuộc đối đầu này dẫn đến kết quả là sự hiện diện và ảnh hưởng của Trung Quốc bị thu hẹp ở Biển Đông, thì Việt Nam có thể được hưởng hệ quả tích cực và cho phép Việt Nam lấy lại quyền kiểm soát một phần lãnh thổ đã bị mất. Ban tiếng Việt đài RFI xin chân thành cảm ơn nhà nghiên cứu, giảng viên đại học Laurent Gédéon.