سیمای فرانسه

Verfügbare Folgen

von

سیمای فرانسه - کلیسای نُتردام : نماد بزرگترین تغییرات تاریخی هزار ساله

در آتش سوزی کلیسای نُتردام پاریس نشانه‌های صدها سال تاریخ و فرهنگ ملی و جهانی در عرض چند ساعت به خاکستر تبدیل شد. شیشه‌های منقوش کلیسا که ساختهٔ دست ماهرترین پیشه‌وران قرن سیزدهم بودند در اثر حرارت آتش فروریختند. سقف شمالی کلیسا به مساحت هزار متر مربع سوخت و اسکلت چوبی و شاه تیر آن که در سال ١٢٢٠ تراشیده شد بود به خاکستر تبدیل شد. در یک چشم به هم زدن میراث نبوغ آمیز معماران و صنعتگران قرون میانه در برابر دیدگان غم زده و اشک آلود میلیون‌ها فرانسوی و غیرفرانسوی در سرتاسر جهان از میان رفت. این اولین بار نیست که کلیسای نُتردام پاریس دستخوش آتش و خرابی می شود. نخستین دستور بازسازی کلیسای نُتردام را اسقف پاریس، «موریس دو سولی»، در سال ١١٦٣ میلادی صادر کرد. بازسازی کلیسای نُتردام در این دوره ١٠٧ سال به درازا کشید و بهترین معمارهای عصر «سن لویی» در آفرینش این شاهکار تاریخی شرکت جستند. هنرمندان رنسانس، معماری این بازسازی را با تفرعنی آمیخته به تحقیر «گوتیک» نامیدند.با این حال، کلیسای نُتردام به تنهایی آئینهٔ نبوغ و روشنایی قرون میانه است که در آن توانایی های فنی در خدمت یک معماری قدرتمند به کار گرفته شده است. مهمترین هدف این معماری وارد کردن نور به داخل شبستان از طریق دیوارهای رفیع و گود شده است. نباید فراموش کرد که در الهیات مسیحی نور نماد خدا است. در این حال، نقش سه گل که نمای بیرونی کلیسا را آذین می‌کند، نماد روشنایی و امید به جامعه ای است که جهشی بی سابقه را در عرصه های اقتصاد، فرهنگ و شهرسازی تجربه می‌کند.معماری کلیسای جامع نُتردام پاریس اثر طبقهٔ شهرنشین پاریسی در اوج خلاقیت آن طی قرون میانه است و با توسعهٔ کسب و کار و تجارت میان دریای بالتیک و مدیترانه ارتباط مستقیم دارد.برخلاف تصور رایج کاتدرال ها در آغاز نه خصلتی دینی، بلکه کارکردی اداری و خصوصیتی شهری داشتند. نخستین کلیساهای جامع در اروپا و فرانسه در قرن چهارم میلادی و عمدتا به عنوان جایگزین معابد رومی ساخته شدند. به همین خاطر غالب کاتدرال ها بر ویرانه های معباد پیشامسیحی ساخته یا بازسازی شده اند. ساختن کلیساهای جامع پیوند مستقیمی با توسعهٔ مسیحیت و قدرت کلیسا نیز داشت. مبتکر معماری «گوتیک» که در ساختن کلیساهای جامع به کار گرفته شد یک راهب مسیحی فرانسوی در شهرک «سن دونی»، به نام «سوژر» بود. معماران کلیسای نُتردام که عمیقا متاثر از فرهنگ اسکولاستیک بودند، یعنی فرهنگی مبتنی بر روشنایی و نظام طبقه‌بندی شدهٔ امور، می‌کوشیدند کل دانش مسیحی، و علوم طبیعی و تاریخی را در خدمت ساختن کلیسای نُتردام به کار بگیرند.به یک معنا، قرون دوازده و سیزده میلادی که مصادف است با آغاز احداث کلیسای نُتردام دوره رشد بی سابقۀ کاتدرال ها در سر تا سر اروپا است و این رشد به سه تحول بزرگ تاریخی گره خورده است.اولین تحول رشد بی سابقهٔ جمعّیت است. بین قرن های دهم و چهاردهم میلادی جمعّیت اروپا بیش از دو برابر افزایش یافت. در این دوره جمعّیت فرانسه از شش میلیون نفر به هجده میلیون نفر رسید. رشد بی سابقه جمعّیت ساختن کلیساهای بزرگ را برای جای دادن جمعّیت های بزرگ مؤمنان الزام آور ساخته بود. برای نمونه، کلیسای جامع شهر «آمیین» در فرانسه می توانست ده هزار نفر یعنی کل جمعیت شهر را در خود جای دهد.شکوه و عظمت کاتدرال ها، به ویژه کلیسای نُتردام پاریس نماد قدرت و نفوذ کلیسا و همچنین شهرهای جدید و طبقهٔ اصلی آن یعنی طبقهٔ نوپای بورژوا بود. در سال ١١٦٣ کلیسای نُتردام با سقفی به ارتفاع ٣٥ متر بلندترین کلیسای جامع اروپا به شمار می‌رفت.در واقع، ساختن کاتدرال ها به پول و سرمایه های بسیار نیاز داشت و به تنهایی نشانهٔ ثروت و مکنت کلیسا و طبقهٔ جدید شهرنشین بود. سازندگان کلیسای جامع پاریس، همانند سایر کاتدرال ها، کارگران مزدبگیر بودند و معماران آن باصطلاح آن زمان «دستمزدهایی طلایی» دریافت می‌کردند. به همین خاطر سومین تحوّل بزرگ تاریخی که همزمان است با برآمدن و رشد بی سابقهٔ کاتدرال ها استقلال شهرها نسبت به فئودال ها بود که تا قرن هفدهم همچنان در قصرها و زمین های بزرگ خود در خارج از شهرها زندگی می کردند به عنوان یکی از شاهکارهای میراث مهم بشریت، کلیسای نُتردام سیمای واقعی قرون میانه ای است که سده هجدهم به غلط آن را تماماً مترداف سیاهی و تباهی معرفی کرده بود. البته، کلیسای نُتردام طی سده ها همگام با ذوق زمانه و نیازهای دوره های تاریخی تحوّل و تطبیق یافته است. مرمت کلیسای نُتردام به ویژه از سال ١٨٤٤ گویای همین تاریخ طولانی تحّوّل و تطبیق دایمی است و ای بسا خاکستر شدن بخشی از آن آئینهٔ فروپاشی یک دورهٔ تاریخی باشد که از آن عنصر امید و روشنایی رخت بر بسته است.آتش سوزی که دوشنبه بعداز ظهر پانزدهم آوریل به نابودی تیرهای چوبی، مناره و سقف کلیسای نُتردام منجر شد سخت ترین آزمونی است که این بنای تاریخی از زمان پایه ریزی‌اش تا امروز متحمل شده است.ساعاتی پس از مهار آتش سوزی، امانوئل ماکرون،رئیس جمهوری فرانسه، در پیامی توئیتری وعده داد که کلیسای نُتردام زیباتر از گذشته و طی پنج سال بازسازی خواهد شد. نخست وزیر فرانسه، ادوار فیلیپ، در شورای وزرا اعلام کرد که قصد دارد برای بازسازی منارهٔ کلیسا کنکوری بین المللی برگزار کند. او از بازسازی کلیسای نُتردام پاریس به عنوان چالشی غول آسا و مسئولیتی تاریخی برای نسل های کنونی و آینده یاد کرد.با این حال، به گفتهٔ کارشناسان اولویت در حال حاضر ایمن نگاه داشتن بنای شدیداً آسیب دیدهٔ نُتردام است و برای این منظور باید سریعاً سقف سوختهٔ شبستان را پوشاند و اطراف آن را با داربست احاطه کرد. آتش سوزی از قابلیت این بنای تاریخی برای تحمل وزنی جدید کاسته است و محاسبهٔ وزنی که سقف جدید بر آن تحمیل خواهد کرد نیازمند زمان است. برای نمونه، پیش از شروع بازسازی بنای نُتردام باید حجم زیاد آب هایی که طی دو روز برای مهار آتش روی آن ریخته شده، خشک شود و خشک شدن این آب ها نیازمند یک سال زمان است.عامل دیگری که بازسازی کلیسا نُتردام را به تاخیر می اندازد بازار شام ساخت و ساز در پایتخت فرانسه است. به دلیل احداث خط بزرگ مترو («پاریس اکسپرس») و ساختن و آماده کردن تجهیزات بازی‌های المپیک فرانسه، «کایه دو شارژ» تمام دفاتر مهم ساخت و ساز فرانسه پر شده است. افزون بر این، بازسازی نُتردام نیازمند کارگران ماهر درودگر، سنگتراش و سقف ساز است و فرانسه در این سه عرصه با کمبود کارگر روبرو است، زیرا این فنون متعلق به دوره های تاریخی گذشته اند.در بازسازی سقف کلیسا، کارشناسان معتقدند که تیرک های سقف باید به شکل اولیه آن ساخته شوند. اما، به فرض اینکه بتوان چوب بلوط لازم را برای این کار در فرانسه یافت، خشک شدن چوب‌ها پیش از تراشیده شدن به دو تا سه سال زمان محتاج است. سخت است در مدتی کوتاه بنایی را که طی سده ها ساخته شده از نو بازسازی کرد.

سیمای فرانسه - تاثیر شکاف‌های اجتماعی فرانسه بر انتخابات پارلمان اروپا

انتخابات پارلمان اروپا که قرار است در ۲۶ ماه مه برگزار شود نقش تعیین کننده ای در پدیداری جهش ها، جهت گیری‌ها و صف‌بندی‌های سیاسی در فرانسه ایفا می‌کند، هر چند دامنهٔ اشتیاق عمومی نسبت به اروپا در این کشور همانند غالب کشورهای اروپایی دستخوش بحران شده است. در واقع، مناسبات شهروندان فرانسوی با چگونگی ادغام کشور‌شان در اروپا همواره مبهم بوده است. از یک طرف، غالب فرانسویان با مبانی و اهداف مهم اتحادیهٔ اروپا همواره موافق و همسو بوده‌اند، از طرف دیگر، اما، اکثریت فرانسویان هرگز نگرانی خود را از تاثیر تصمیم‌ها و جهت‌گیری‌های اروپا بر نظام اجتماعی-اقتصادی کشورشان پنهان نکرده‌اند. برخی داده های آماری این دوگانگی را تصدیق می‌کنند : اگر چه ۶۸ درصد اروپاییان معتقدند که عضویت در اتحادیۀ‌ٔ اروپا به سود کشورشان بوده است، این رقم در مورد فرانسه از ۶۴ درصد و گاه ۶۱ درصد فراتر نرفته است. هر چند فاصلهٔ این نسبت ها از یکدیگر بسیار به نظر نمی‌رسد، اما در قیاس با برخی از دیگر کشورهای اروپایی – به ویژه کشورهای شمال اروپا - در فرانسه دلبستگی به طرح اتحادیهٔ اروپا لزوماً به منزلهٔ تمایل به ادغام بیشتر این کشور در این اتحادیهٔ نیست. در دورۀ حاضر این ویژگی متاثر از دگردیسی‌های مهم در جغرافیای افکار عمومی دربارهٔ مقام و اهميت اتحادیهٔ اروپا در دو دههٔ اخیر بوده است. در سال‌های ۱۹۹۰ تا نخستین سال‌های سدهٔ جدید اختلاف بزرگی میان ارزیابی های کشورهای شمال اروپا و کشورهای جنوب اروپا در خصوص اتحادیهٔ اروپا و ادغام در آن وجود داشت. دستهٔ اول (كه شامل کشورهایی نظیر سوئد و دانمارک می‌شد)، رویهم رفته نگاه نسبتاً منفی نسبت به ادغام وسيع در اتحادیهٔ اروپا داشت، در حالی که دستهٔ دوم (يعنی کشورهایی نظیر ایتالیا، فرانسه يا اسپانیا)، مدافع توسعهٔ اتحادیهٔ اروپا و ادغام هر چه بیشتر کشورها در اين اتحاديه بوده است. اتفاقی که طی سال های اخیر روی داده عبارت از این است که این نسبت کاملا معکوس شده است. یک دهه پس از بحران بزرگ مالی جهانی سال ۲۰۰۸ صورتبندی حمایت کشورهای اروپایی از اتحادیهٔ اروپا تغییر کرده و عمیقا تحت تاثیر بحران های اقتصادی و همچنین بحران موسوم به «مهاجرت» طی سال های گذشته قرار گرفته است. در این سال ها نیز موضع فرانسویان نسبت به اروپا که سنتاً موضعی مساعد بوده، به مرور به موضعی منفی گرایش پیدا کرده، هر چند این کشور در آخرین انتخابات ریاست جمهوری امانوئل ماکرون، از طرفداران پر و پا قرص اتحادیهٔ اروپا را، به عنوان رئیس جمهوری خود برگزید. علت این دوگانگی یا ابهام، شکاف های مهم اجتماعی است که به طور همزمان تعمیق یافته و مناسبات اجتماعی و افکار عمومی را عمیقاً تحت تاثیر خود قرار داده‌‌ است. جنبش «جلیقه زردها» در فرانسه گویاترین عارضۀ این شکاف‌هاست. بیش از پیش طبقات فرودست جامعه، کارگران، دهقانان فقیر، بیکاران، جوانان و نوجوانانی که در سنین شانزده یا هفده سالگی ترک تحصیل می‌کنند به تلقی‌ای منفی دربارهٔ ادغام فرانسه در اتحادیهٔ اروپا روی می‌آورند. از نگاه این گروه های اجتماعی عضویت در اتحادیهٔ اروپا مترداف نوعی تهدید دائمی علیه حقوق و باقی‌ماندهٔ حمایت های اجتماعی است که هنوز از آنها بهره‌مند می‌شوند. غالب تحقیقات نشان می‌دهند که اهمیّت حمایت‌های اجتماعی ملّی به حدی است که میزان حمایت یا عدم حمایت از ادغام کشورهای اروپایی در اتحادیهٔ اروپا را رقم می‌زند. این گرایش همانند کشورهای شمال اروپا در آن دسته از جوامع اروپایی قوّی است که سنتا از حمایت های اجتماعی ملی گسترده‌ برخوردار بوده اند، هر چند این حمایت ها طی سال های گذشته شدیدا افول کرده و رو به کاهش نهاده اند. در واقع، شکاف‌های اجتماعی در سطوح ملی موجب دو تلقی از اروپا و ادغام در آن شده‌اند. در بسیاری موارد اين دو تلقی روياروی یکدیگرند قرار می‌گيرند. از منظر برخی رهبران اروپایی تنها با تقسیم‌بندی گرایش های سیاسی حول «ملی‌گرایان» و «ترقی‌خواهان» می توان شکاف‌های اجتماعی موجود را پشت سر نهاد و حل کرد. پيرو اين رهيافت، زندگی سیاسی چه در سطوح ملّی و چه در سطح اروپا باید حول همین تقسیم بندی از نو صورتبندی شود به طوری که هیچ گسستی میان داوها و چالش های ملّی از يك طرف و داوها و چالش های اروپايی از طرف ديگر شکل نگیرد و بالعكس پيگيري و تحقق اهداف اتحادیهٔ اروپا به منزلهٔ تداوم زندگی سیاسی در سطوح ملّی ملاحظه شود. در مقابل این رهیافت، تلقی دیگر معتقد است که زندگی سیاسی در سطح اروپا، همانند زندگی سیاسی در سطح ملّی باید حول دوگانهٔ سنتی «چپ» و «راست» صورتبندی شود؛ دوگانه ای که طی دو قرن گذشته کل تاریخ و تحولات سیاسی و اجتماعی کشورهای اروپایی را رقم زده است. بر پايۀ این تلقی طرح اروپا و ادغام در نظام سیاسی و اقتصادی اتحادیهٔ اروپا لزوما تداوم زندگی سیاسی در سطح ملی است یا باید چنین باشد؛ به ويژه اينكه در فرانسه، همانند ديگر كشورهای اروپا، شکاف های اجتماعی در سطح ملّی بيش از گذشته مناسبات شهروندان را با اتحادیهٔ اروپا و تلقی آنان از طرح بزرگ اروپا تحت الشعاع خود قرار می‌دهند. چنانکه همه پرسی «پیمان ماستریخت» نشان داد، در فرانسه صاحبان ثروت و فرهنگ بیش از گروه های اجتماعی فرودست از ادغام هر چه بیشتر این کشور در اتحادیهٔ اروپا حمایت می‌کنند. به همین خاطر آن دسته از شهروندان فرانسوی که عمدتاً به گرایش راست میانه و چپ میانه تمایل دارند بمراتب بیش از سایر گروه های اجتماعی از اتحادیهٔ اروپا و تعمیق ادغام در آن حمایت می‌کنند. با این حال، هنگامی که نظر فرانسویان را دربارهٔ سیاست های عمومی اتحادیهٔ اروپا و نگرانی های آنان دربارهٔ حمایت‌های اجتماعی و تبعات ورود مهاجران جویا می شویم، دوگانهٔ سنتی «چپ» و «راست» که طی سده‌ها زندگی اجتماعی و جهت گیری های سیاسی در سطح ملّی را رقم زده، از نو پدیدار و به عاملی تعیین‌کننده تبدیل می‌شود. بی دلیل نیست که امانوئل ماکرون که هدفش متحد ساختن گرايش های راست میانه و چپ میانه در فرانسه بوده و دنبال کردن همین هدف موجب پیروزی غیرمنتظرهٔ او در انتخابات ریاست جمهوری شد در انتخابات پارلمان اروپا خود را تبلور گرایشی معرفی می کند که معتقد است مهمترین داو انتخابات ۲۶ ماه مه رویارویی میان «ملی گرایان» و «ترقی خواهان» است. از همین رو او می کوشد در انتخابات پارلمان اروپا هدایت گرایش باصطلاح ترقی‌خواه يعنی نیروهای طرفدار اروپا را علیه ملّی‌گرایان افراطی برعهده بگیرد که نفوذشان از مجارستان تا ایتالیا، از آلمان تا فرانسه رو به گسترش است. «برگزیت» یا همه پرسی بریتانیا که به خروج این کشور از اتحادیه اروپا منجر شد ثمرهٔ همین پیشروی گروه های راست افراطی و پوپولیست و در نهايت مخالف اتحادیهٔ اروپا است. برای مقابله با همین پیشروی است که در نوامبر گذشته ريیس جمهوری فرانسه اوضاع کنونی کشورهای اروپایی را با دورهٔ میان دو جنگ جهانی مقایسه کرد و گفت : «نباید ناپایداری صلح را از یاد ببریم.»

سیمای فرانسه - رسوایی های جنسی کشیشان و بحران بزرگ کلیسای کاتولیک فرانسه

این روزها افشای رسوایی های جنسی کشیشان کاتولیک، اخبار مربوط به تعرضات و تجاوزهای جنسی آنان به کودکان و خواهران روحانی لطمات سنگینی به اعتبار کلیسای کاتولیک وارد آورده و به یکی از بزرگترین بحران های کاتولیسیسم دست کم در فرانسه دامن زده است. بر اساس نظرسنجی که نشریۀ کاتولیک های فرانسه Témoignage Chrétien منتشر کرده ۴٨ درصد نظردهندگان که خود را کاتولیک می دانند اخبار مربوط به تعرضات جنسی کشیشان را غیرقابل تحمل و پذیرش دانسته اند و ۶۵ درصد آنان معتقدند که رهبر کاتولیک های جهان، پاپ فرانسیس، به بحران ناشی از این رسوایی چنانکه شایسته است، رسیدگی نکرده است. همین نظرسنجی اضافه می کند که در نتیجۀ این رسوایی اینک ۵۶ درصد فرانسویان نظری منفی نسبت به کلیسای کاتولیک پیدا کرده اند و این نظر شامل ۴٠ درصد کاتولیک ها و ٢٠ درصد کاتولیک های مؤمن می شود. ۶٢ درصد نظردهندگان گفته اند که در پی افشای رسوایی های تعرضات جنسی کشیشان، تصویر کلیسای کاتولیک در نگاه آنان تیره شده است. این امر شامل ۴۴ درصد کاتولیک های مؤمن می شود. از این پس ٨٣ درصد فرانسویان، ٨۷ درصد کاتولیک ها و ٨٢ درصد کاتولیک های مؤمن معتقدند که این رسوایی های جنسی یکی از بزرگترین بحران های کلیسای کاتولیک به شمار می رود. ٨٨ درصد کاتولیک ها از جمله ۷٨ درصد کاتولیک های مؤمن معتقدند که یکی از راه های جلوگیری از ادامه و تکرار این تعرضات موافقت کلیسای کاتولیک با ازدواج کشیشان است. در این بین ۷۹ درصد کاتولیک ها و ۶٨ درصد کاتولیک های مؤمن خواستار ارتقای مقام زنان در سلسله مراتب تصمیم گیری کلیسای کاتولیک شده اند و ۵۶ درصد کاتولیک ها و ۴٣ کاتولیک های مؤمن با قدرت گیری لائیک ها در داخل کلیسا موافق هستند و دست کم ۶۴ درصد آنان معتقدند که برای کنترل بهتر کشیشان، باید قدرت مراجع کلیسای کاتولیک تقویت شود. خلاصه اینکه بیش از پیش اعتماد کاتولیک های فرانسه نسبت به کلیسا کاهش یافته به ویژه اینکه پاره ای اخبار نشان می دهند که قربانیان تعرضات و تجاوزهای جنسی کشیشان نه فقط کودکان، بلکه خواهران روحانی نیز بوده اند که بعضاً ناگزیر شده اند به طور مخفیانه سقط جنین کنند. بیش از پیش کاتولیک های فرانسه احساس می کنند که کلیسا به عنوان تجلی اعتقادات مذهبی آنان به باورهایشان خیانت کرده است. این احساس رفته رفته کاهش مشارکت کاتولیک های فرانسه را در مراسم مذهبی موجب شده است. بر اساس نظرسنجی ها و تحقیقات میدانی برگزاری مراسم مذهبی در فرانسه به طور پیوسته رو به کاهش است. تنها ۴٫۵ درصد کاتولیک ها برای شرکت در این مراسم هر ماه به کلیسا می روند و کمتر از ٢ درصد آنان در مراسم هفتگی نیایش در کلیساها حضور می یابند. بر اساس آمار رسمی شمار کشیشان کاتولیک نیز رو به کاهش است و از حدود ۲٩ هزار نفر در سال ١۹۹۵ به ۲١ هزار نفر در سال ٢٠٠۵ رسیده که غالب شان نیز بیش از ۶۵ سال سن داشته اند. پیش بینی می شود که با بحران جاری کلیسای کاتولیک، پیشروترین کاتولیک ها نخستین کسانی باشند که رابطۀ خود را با کلیسا قطع کنند. به اعتقاد بسیاری از کاتولیک های فرانسه برای انجام تغییرات اساسی در درون کلیسا و برانگیختن و تقویت فرهنگ گفتگو و شفافیت باید جایگاه عرفیگرایان کاتولیک و زنان در داخل کلیسا بیش از گذشته و در تمام سطوح تصمیم گیری تقویت شود. اما، مسئله این است که کلیسای کاتولیک تاریخاً با فرهنگ گفتگو میانۀ چندانی ندارد و ساختار عمودی آن که تمام در کنترل مردان کشیش است چنین فرهنگی را برنمی تابد و در هر انتقاد و نظر مغایری تهدیدی بالقوه علیه موجودیت کلیسا را مشاهده می کند. با این حال، بیش از پیش صداهایی در داخل خود کلیسا خواستار ایجاد نهادهای ضدقدرت هستند و معتقدند که ایجاد چنین نهادهایی نیازمند ایجاد فرهنگ گفتگوی صریح و بدون سانسور و خودسانسوری و مکان ها و فضاهای لازم برای تثبیت آن است.

سیمای فرانسه - نوروز در فرانسه

برای ایرانیان و افغان های تبعیدی و مهاجر در فرانسه برگزاری آیین نوروزی نوعی تجدید عهد و حیات، ابراز حس تعلق و همبستگی با زادگاه است که هرگز فراموش نشده و خاموشی نمی گیرد. امسال برای نمونه مثل هر سال طی سی سال گذشته فرهنگسرای "پویا" در پاریس مراسم چهارشنبه سوری را با حضور صدها نفر برگزار کرد با این تفاوت که به گفتۀ عباس بختیاری، مدیر این فرهنگسرا، هر سال بر شمار فرانسویان علاقمند که در برگزاری این مراسم شرکت می‌کنند افزوده می‌شود. اما، فرانسویان در مورد نوروز چه می اندیشند؟ در پاسخ به این سئوال ژان-پی یر پرن نویسنده و روزنامه نگار قدیمی فرانسوی که طی سال ها رویدادها و تاریخ ایران را کاویده و درباره شان هزاران مقاله نوشته، گفته است : "شرکت در مراسم چهارشنبه سوری امسال برای من بسیار پرمعنا بود به ویژه اینکه این مراسم به یاد و خاطرۀ فرنگیس حبیبی مسئول پیشین بخش فارسی رادیو بین المللی فرانسه برگزار شد که به تازگی جهان ما را ترک کرد. من به لطف و محبت فرنگیس حبیبی با چهارشنبه سوری و نوروز آشنا شدم. آخرین چهارشنبه هر سال برای پریدن از روی آتش به منزل او می رفتم و جهیدن از روی آتش و تکرار جملۀ معروف، همیشه برای من وسوسه انگیز بوده است. نوروز برای من همواره فرصت تجدید دیدار با دوستان ایرانی و افغان بوده است که غالباً تنها یک بار در سال ملاقات شان می‌کنم. نوروز در فرانسه گوشه ای از ایران است به ویژه برای ما روزنامه نگاران که به دلیل سختگیری های مقامات ایران از روادید سفر به این کشور بعضاً محروم هستیم. به همین خاطر جشن نوروز در فرانسه باعث می شود که ایرانیان را از نزدیک ببینم. البته، می توان گفت که میان مراسم نوروز و جشن پایان سال میلادی در فرانسه شباهت های نمادینی وجود دارد. اما، جشن پایان سال میلادی قدری مذهبی است و در ماه دسامبر یعنی در زمستان برگزار می شود، در حالی که نوروز با زایش و بهار همزمان است. با این حال، میان مراسم نوروز در تهران و در خارج از ایران تفاوت هایی هست. در ایران نوروز بیشتر با نقالی و موسیقی توام است. برای من نوروز فرصت لذت بردن از شیرینی های ایرانی است که طعم خاص خود را دارند و شاید برخی اوقات چشیدن کمی خاویار که به دلیل گران بودن آن البته تنها یک بار در سال و آنهم به مناسبت نوروز می‌توان مزه کرد. سفرۀ هفت سین و غذاهای ویژه نوروزی همگی نشانگر نقطۀ عطفی در طول سال هستند و از سالی که گذشت و سالی که آغاز می شود خبر می دهند. برخی غذاهای ایرانی را دوست دارم و برخی از آنها را ترجیح می دهم، هر چند رویهم رفته وفاداری خود را به آشپزی و غذای فرانسوی حفظ می کنم."

سیمای فرانسه - بحران دموکراسی در فرانسه یا تغییر تمدن ؟

مارسل گُشه، فیلسوف و موّرخ فرانسوی، که از او به عنوان "اندیشمند دموکراسی" یاد می‌کنند در ارزیابی خود راجع به وضعیت امروز فرانسه می‌گوید که این کشور از ناکارآمدی دموکراتیک رنج می‌برد به طوری که این ناکارآمدی سرخوردگی بزرگی در بخش های وسیعی از جامعۀ فرانسه برانگیخته و موجب اعتراض های اجتماعی شده که پی آمدهایشان از هم‌اکنون قابل پیش بینی نیستند. برغم ابهام و ناروشنی آینده، مارسل گُشه ناامید به نظر نمی رسد، هر چند او شکلگیری گرایش های غیردموکراتیک در جامعۀ امروز فرانسه را انکار نمی‌کند. با این حال، به گمان گُشه در قیاس با سال های ١٩٣٠ این گرایش ها از ایدئولوژی، قدرت اجتماعی و سازماندهی لازم برای تحمیل ارادۀ خود برخوردار نیستند. گُشه می‌گوید : مبانی دموکراسی چنان در وجود و ذهن افراد عمیقاً رسوخ کرده که تصور واقعیتی خارج از این مبانی ناممکن به نظر می رسد. فیلسوف فرانسوی تأکید می‌کند که جامعۀ امروز فرانسه راه‌حل های رضایت بخشی برای به کارگیری صحیح دموکراسی ندارد. او می‌گوید : آنچه جامعۀ امروز فرانسه را تهدید می‌کند، نه از میان رفتن دموکراسی، بلکه سلطۀ نوعی ناهنجاری دموکراتیک برای رسیدن به راه حل های متضاد است و چنین وضعیتی بی سابقه و نگران کننده است هر چند بازگشت رژیم های غیردموکراتیک را در پی نخواهد داشت. با این همه، پاره ای نظرسنجی ها نشان می دهند که حتا در جامعه ای نظیر فرانسه دلبستگی به دموکراسی در حال عقب نشینی است و همزمان میل به اقتدارگرایی - و عمدتاً در قالب جنبش های پوپولیستی - در حال پیشرفت است. از نظر گُشه آنچه در پس این تمایل نهفته است مطالبۀ کارآیی سیاسی است. زیرا، به گمان او، یک رژیم دموکراتیک هم باید آزادی های فردی را تضمین کند، هم کارآمدی قدرت جمعی را تأمین نماید. به گفتۀ گُشه امروز جامعۀ فرانسه آزادی های فردی را تأمین می کند، اما قدرت جمعی در این کشور ناکارآمد به نظر می رسد و این خود منشا سرخوردگی‌های حاضر و برآمدن و رشد پوپولیسم است. مارسل گُشه می گوید : آنچه در این میان شاید فرانسه را از دیگر کشورهای پیشرفته متمایز می‌سازد، این است که در تلقی عمومی دموکراسی در فرانسه تاریخاً با کارآیی یک قدرت مرکزی همسان یا عجین بوده و بخش های وسیعی از مردم به این کارآیی حقیقتاً دلبسته و معتقد هستند. اما، مسئله این است که طی سی سال گذشته قدرت سیاسی در فرانسه در نتیجۀ خصوصی سازی های گسترده از اهرم های اصلی اعمال اقتدار و تأمین کارآیی خود محروم شده است. به همین خاطر وقتی نارضایتی ها نسبت به کارآمدی قدرت بالا می گیرد، اعتراض های عمومی در وهلۀ اول رئیس جمهوری را نشانه می‌گیرند، زیرا، رئیس جمهوری در فرانسه تنها مقام قابل تشخیص است که از خلال انتخاباتی جداگانه برگزیده می شود. در واقع، گُشه می گوید که از نظر مردم ناراضی، رئیس جمهوری و دیگر مقامات فرانسه چنانکه شایسته است به امور و مسائل عمومی جامعه رسیدگی نمی کنند. از نظر فرانسویان، تکنوکرات های گُلیست سال های ١٩۶٠ از حقانیت لازم برخوردار بودند، زیرا، در نگاه عمومی آنان به عنوان خدمتگزاران راستین جامعه بر پایۀ ارزش های اخلاقی یک قدرت قوّی و کارآمد شناخته می شدند. این تلقی، اما، امروز در مورد تکنوکرات های فرانسوی رواج ندارد و رفت و آمدهای دایمی آنان میان بخش های دولتی و خصوصی ظن فساد در خصوص آنان را تقویت کرده است. به گمان مارسل گُشه یکی از مطالبات مهم جنبش "جلیقه زردها"، یعنی برگزاری یک همه‌پرسی به ابتکار شهروندان، خود گویای همین بی اعتمادی نسبت به مسئولان جامعه است. در این حال، از نظر "پی یر نورا"، مّورخ پر آوازۀ فرانسوی، آنچه در جامعۀ امروز فرانسه ملاحظه می‌شود از جمله نشانه های انقلاب ها و دگرگونی هایی اساسی است که علاوه بر فرانسه و دیگر کشورهای پیشرفته کل بشریت را در آستانۀ تغییری تمدنی قرار داده است. نورا می گوید که در بادی امر منشا این دگردیسی تمدنی دست کم سه انقلاب همزمان است : انقلاب جمعیتی، انقلاب زیست محیطی و انقلاب اقلیمی یا آب‌و‌هوایی. پی یر نورا می افزاید که در سی سال آینده جمعیت کره زمین از ۷ میلیارد و ۷٠٠ میلیون نفر در حال حاضر به ١٠ میلیارد نفر خواهد رسید، در حالی که بشریت با یک دگرگونی بزرگ زیست محیطی روبرو است. نورا تصریح می کند که از زمان دکارت جامعۀ مُدرن غربی بر پایۀ این فرض یا تلقی شکل گرفته بود که انسان حاکم و صاحب طبیعت خواهد بود، در حالی که اکنون طبیعت با زبان خود این پیام را به انسان می دهد که در این حکمرانی و تصاحب، انسان طبیعت را نابود ساخته و از پی آمدهای این نابودی تدریجی گرم شدن کره زمینی یا دگرگونی اقلیمی است که طی ١٢٠ هزار سال گذشته سابقه نداشته است. به این سه انقلاب از نگاه موّرخ فرانسوی باید یک انقلاب راهبردی و جغرافیایی را نیز اضافه کرد که پی آمدهایش برای کشورهای غربی از جمله فرانسه غیرقابل محاسبه هستند. پی یر نورا در توصیف این انقلاب چهارم صریحاً می‌گوید که غرب حاکمیت بر جهان را از دست داده است. و این انقلاب بزرگ بعضاً ریشه در فروپاشی یا پایان تمدن صنعتی دارد. از نگاه نورا برآمدن پوپولیسم از جمله نشانه های همین پایان است که در آن جای طبقات و ایدئولوژی های جامعۀ صنعتی گذشته را امروز نوعی درهم ریختگی و سرگشتگی اجتماعی و فکری گرفته است. پی یر نورا دو دگرگونی مهم دیگر را به این تغییرات اضافه می کند. او از این دگرگونی ها تحت عناوین انقلاب سیاسی و انقلاب مذهبی یاد می کند و می افزاید : "انقلاب سیاسی" شامل تحلیل نظام های شناخته شدۀ دموکراتیک می شود و منظور از "انقلاب مذهبی" صعود اسلامگرایی معاصر است. نورا می افزاید به موازات این انقلاب ها، جای سرمشق های جامعۀ پیشین را جامعۀ افراد یا جامعۀ مبتی بر پی گیری منافع فردی گرفته که از آن مفاهیم و تجارب همبستگی و تداوم تاریخی رخت بربسته‌اند. به بیان دیگر، جای ایدئولوژی ها و تاریخ کهن را سلطۀ بلامنازع همین منافع یا در واقع اقتصاد گرفته است. نورا می گوید : انقلاب های مداوم اطلاعاتی فقط آبستن مدل بی سابقه ای از سرمایه داری نبوده‌اند، بلکه جامعۀ انسانی را در بستر بزرگترین انقلاب تاریخ بشریت یعنی انقلاب تمدنی قرار داده اند. به گمان پی یر نورا، تنها آینده نشان خواهد داد که این انقلاب تمدنی آبستن چه گونه جامعه یا انسانی بوده است، هر چند او تأکید می‌کند : پُل والری به ما آموخت که همۀ تمدن ها فانی و میرنده هستند و موّرخ بریتانیایی، آرنولد توین بی، می گفت : "پایان یک جهان به معنای پایان جهان" نیست.