زمینه‌ها و دیدگاه‌ها

همزمان با آغاز ششمین اجلاس مجلس خبرگان رهبری، به ریاست احمد جنتی، ابراهیم رئیسی به عنوان معاون اول مجلس خبرگان برگزیده شد، در حالی که پیشتر رئیس جدید مجمع تشخیص مصلحت نظام، صادق آملی لاریجانی همزمان به عضویت فقهای شورای نگهبان نیز درآمده بود. به این ترتیب، ابراهیم رئیسی و صادق آملی لاریجانی به نخستین جانشینان بالقوۀ احمد جنتی چه به عنوان رئیس مجلس خبرگان رهبری و چه به عنوان دبیر شورای نگهبان بدل شده اند. یعنی : دو نهادی که سنتاً در خدمت تحکیم نظام ولایت فقیه عمل می کنند با این تفاوت که جانشینان محتمل رئیس این دو نهاد قدرتمند، از سوی رهبر حکومت اسلامی ایران به ریاست قوۀ قضاییه و مجمع تشخیص مصلحت نظام منصوب شده‌اند. یعنی دو نهاد قدرتمند دیگر که در کنترل رهبر حکومت اسلامی هستند و اختیارات شان نظیر مجمع تشخیص مصلحت نظام بعضاً در حال گسترش است. آیا علی خامنه ای در حال متمرکز کردن هر چه بیشتر قدرت در دستان ولی فقیه است؟ به این ترتیب، دو قوۀ دیگر، یعنی قوای مقننه و اجراییه که عملاً تحت الشعاع نهادهای مرتبط به رهبری هستند، چه جایگاهی به دست می آورند؟ علت این گرایش تمرکز قدرت چیست؟ و چرا دست آقای خامنه ای اینقدر تنگ است به طوری که می‌کوشد از طریق دو طرفدار پر و پا قرص خود مهار نظام را بیش از پیش در دست بگیرد؟ در پاسخ به این پرسش ها، قاسم شعله سعدی، حقوقدان مقیم ایران، و حسن شریعتمداری، کنشگر سیاسی مقیم آلمان، از جمله گفته اند : قاسم شعله سعدی : قدرت از آغاز در دست آقای خامنه ای متمرکز بوده است. اما، آنچه اکنون در حال روی دادن است تغییر کارگزاران قدرت است. به نظر می رسد که این تغییر و تحولات از منطق و حکمت دیگری تبعیت می‌کند. البته این را که می‌گویم تحلیل است نه اطلاع. به گمان من، تغییر و تحولات کارگزاران قدرت قدری به افول قدرت صادق لاریجانی منجر شده است. زیرا، قدرتی که صادق لاریجانی در مقام ریاست قوهٔ قضاییه داشت به هیچ وجه قابل قیاس با قدرت رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام نیست. چه در زمان هاشمی رفسنجانی چه امروز ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام تا حدود زیادی تشریفاتی است مضاف بر اینکه کلیه اعضای این مجمع منصوبان خود رهبر جمهوری اسلامی هستند. در مقابل، انتصاب آقای ريیسی به ریاست قوهٔ قضاییه را می توان ارتقاء قدرت دانست. تحلیل من در گذشته این بود که ابراهیم ريیسی می خواهد جانشین رهبر بشود و اگر او در انتخابات ریاست جمهوری به پیروزی می رسید، ای بسا چنین احتمالی حتا در دورهٔ حیات آقای خامنه‌ای روی می داد، به ترتیبی که آقای خامنه‌ای استعفاء می کرد و جای خود را به ابراهیم رییسی می سپرد. اگر خاطرتان باشد ٥٠ نفر از ٨٦ عضو مجلس خبرگان همان زمان ابراهیم رییسی را به عنوان "نامزد اصلح" انتخابات ریاست جمهوری معرفی کرده بودند. البته خوب بخت با آقای رییسی در انتخابات ریاست جمهوری نبود. اما، امروز او می تواند در مقام رییس قوهء قضاییه بار دیگر بخت خود را برای جانشینی رهبر بیازماید به ویژه اینکه بیست و چهار ساعت پس از انتصاب وی به ریاست قوۀ قضاییه ابراهیم رییسی به عنوان نایب اول رییس مجلس خبرگان رهبری انتخاب شد.   حسن شریعتمداری : به نظر من در وضعیت فروپاشی اجتماعی و جنگ قدرتی که میان جناح های حاکم وجود دارد، جابجایی ها و یارگیری هایی در رأس قدرت جریان دارد. در این وضعیت فوق العاده (که حسن روحانی و علی خامنه‌ای آن را "وضعیتی جنگی" می‌نامند)، رهبر حکومت اسلامی و سپاه پاسداران در تلاشند تا وحدت فرماندهی را احیاء کنند. اگر در گذشته آقای خامنه ای دوگانگی قدرت را به عنوان دموکراسی دینی معرفی می کرد، در وضعیت فوق العادهٔ امروز چنین تلاشی دیگر اولویت رژیم به شمار نمی رود. تحریم ها و جنگ قدرت و نفوذ شبکه های مافیایی در قدرت باعث شده که آقای خامنه‌ای علنا و صریحا از تعیین جانشین خود خودداری ورزد. زیرا، این امر جنگ قدرت را در زمان حیات وی تشدید می‌کند. با این حال، علی خامنه‌ای می کوشد با نشان دادن علائمی بگوید که سوگلی های او برای جانشینی چه کسانی هستند. این سوگلی ها در میان روحانیان نزدیک به قدرت ابراهیم رییسی و صادق لاریجانی هستند، هر چند قدرت لاریجانی تا حدودی افول کرده است. در میان رهبران نظامی که رقیب یکدیگر هستند و چشم دیدن همدیگر را هم ندارند، آقای خامنه‌ای با دادن نشان ذوالفقار به قاسم سلیمانی و اقدام خود سلیمانی در آوردن بشار اسد به دیدار رهبر جمهوری اسلامی ایران به تهران، همگی حاکی از آن است که رهبر جمهوری اسلامی سوگلی و احتمالا جانشینان خود را از حالا تعیین کرده است. با این حال، و برغم همهٔ تمهیدات رهبر، رقابت قدرت میان جناح های حاکم بر ایران آغاز شده و بعید نیست که به زودی فرماندهان قد و نیم قد سپاه پاسداران نیز به رقابت آشکار با قاسم سلیمانی روی آورند و در این اقدام فروپاشی نظام را تسریع کنند. آقای خامنه‌ای در این میان می خواهد حاشیهٔ امنی برای خانواده و بستگان و نزدیکانش در دورهٔ پس از حیات وی به وجود آورد. همین کار را آقای خمینی برای خانواده خود کرد. اما همان کسی که به یاری رفسنجانی و احمد خمینی به رهبری و ولایت رسید باعث شد که احمد خمینی از بین برود. در هر حال معلوم نیست که بعد از حیات آقای خامنه‌ای رفتار بهتری با خانوادۀ وی صورت بپذیرد.   قاسم شعله سعدی : من وضعیت کشور را به گونه ای نمی بینم که نظامیان بتوانند در آن قدرت را انحصاراً قبضه کنند. وانگهی، اگر منظور از «نظامیان»، سپاه پاسداران باشد، باید گفت که سپاه هم اینک قدرت واقعی را در دست دارد و اگر قرار باشد سپاه قدرت رسمی را نیز در دست بگیرد، آنوقت باید نقش دولت را نیز عهده‌دار شود و باید از پوشک تا موشک، از تخم مرغ تا گوشت، از بهداشت تا آموزش پاسخگوی تمام مشکلات و تامین‌کننده تمام نیازهای جامعه باشد. اگر سپاه حقیقتاً چنین قابلیت هایی داشت، می توانست از آنها هم اکنون برای بیرون راندن جامعه از وضعیتی که دچارش شده استفاده کند. افزون بر این، به قدرت رسیدن نظامیان نیازمند دو شرط است : یکی پایگاه داخلی و دیگری حمایت بین المللی. سپاه در حال حاضر هدف تحریم های بین المللی است و مشکلات داخلی تنگناهای بین المللی سپاه را تشدید کرده. بنابراین، خود نظام در پی راه حل های سیاسی است و انتخاب ابراهیم رییسی به عنوان رییس قوه قضاییه و نایب رییس اول مجلس خبرگان از جمله همین راه حل هاست، مضاف بر اینکه رییسی می تواند از حمایت سپاه نیز برخوردار شود.   حسن شریعتمداری : مهم ماهیت قدرت نظامیان و رابطۀ آن با قدرت روحانیان است. نظامیان به روحانیان می‌گویند که تا حالا «ما عامل تو بوده ایم»، در دورهٔ بعد از خامنه‌ای «تو عامل ما خواهی بود.» از این ها گذشته، مجلس خبرگان جای تعیین رهبری نیست. بعد از فوت آقای خامنه ای – همانطور که بعد از فوت آقای خمینی روی داد – در مجلس خبرگان سلایق مختلف آشکار خواهند شد و رهبر در خارج از مجلس خبرگان توسط نظامیان، روحانیان و مافیای اقتصادی قدرت، تعیین و سپس به مجلس خبرگان دیکته خواهد شد. بعد از مرگ خمینی نیز همین اتفاق افتاد و آقای رفسنجانی رهبری آقای خامنه‌ای را به مجلس خبرگان تحمیل کرد. البته پیش شرط تحقق چنین سناریوهایی این است که اساسا جمهوری اسلامی در شرایطی باشد که بتواند چنین سناریوهایی را به اجرا بگذارد. استانی شدن انتخابات، نمایندگان مجلس آینده را بیش از پیش به نهادهای اصلی قدرت به ویژه نهاد رهبری وابسته خواهد کرد. نیت استانی کردن انتخابات فرستادن کسانی به مجلس است که از قبل توسط قدرت خریداری شده باشند. البته، خواب‌هایی از این دست از جمله تشریفاتی کردن ریاست جمهوری و تعیین یک نخست وزیر توسط یک مجلس کاملاً سرسپرده بستگی به این دارد که حکومت بتواند از زیر چرخ دنده های تحریم ها جان سالم به در برد و قدرت مرکزی با جنگ یا خیزشی مردمی روبرو نشود و بالاخره جنگ قدرت پیش از فوت آقای خامنه‌ای بالا نگیرد. قاسم شعله سعدی : یک سال پیش جامعه دست کم در صد شهر کشور دست به اعتصاب و اعتراض زد. اما، این اعتراض در فقدان رهبری به محاق رفتند. البته مشکلات کشور همچنان به قوت خود باقی است و مادام که نظارت استصوابی در این کشور رایج است ما نمی توانیم از مجلس و دولت مقتدر برخوردار شویم. حسن شریعتمداری : من فکر می کنم که موقع خرید کالای حذف نظارت استصوابی گذشته است، هر چند می دانم که آقای قاسم شعله‌سعدی بابت مخالفت با این نظارت هزینۀ سنگینی پرداخته است. در این کشور شهروندانی متولد شده اند که از منظر فرهنگی از این نظام گسسته اند و بنابراین نه پارلمانش را می خواهند و نه قوای اجرایی و قضائیه اش را. آنان خواستار لغو همۀ این نهادها هستند.  

زنان، همانند دیگر اقشار جامعه در ایران، برای دستیابی به حقوق اولیه، چه با حضور در انجمن‌های مخفیانه یا با تاسیس سازمان‌های دفاع از حقوق زنان، بیش از یکصد سال است که به مبارزات خود که اهداف ملی‌گرایانه را در هم بردارند، ادامه می‌دهند. تجمع روز هشتم مارس در ساختمان دادگستری در اعتراض به حجاب اجباری، از همان روزهای آغازین پیروزی انقلاب اسلامی ایران، نشان از پویایی و ادامه فعالیت‌های این جنبش داشت. جنبشی که از همان ابتدای انقلاب اسلامی در ایران طعم سرکوب را چشید اما بازنایستاد. جنبش زنان در ایران، همانند سایر جنبش‌های مدنی در کشور، چهار دهه فراز و نشیب را طی کرده اما در هر برهه‌ای از زمان، با یک ابتکار عمل نشان داده است که به رغم تمامی محدودیت‌ها، از حوزه خانواده‌ تا بخش‌های مختلف اجتماعی، در جریان است. پس از انتخابات بحث‌برانگیز سال ۱۳۸۸، سرکوب‌‌های حکومتی، تهدیدها، بازداشت‌ها و دستگیری شماری از فعالان جنبش زنان و خروج تعدادی از این فعالان زن از ایران، همچنین ورود شبکه‌های اجتماعی نوظهور، جنبش زنان ایران وارد مرحله‌ای دیگر شد و به مدد امکان فعالیت در فضای مجازی، جنبش زنان ایران تنها به درون مرزها خلاصه نشده و همکاری فعالان در داخل و خارج برای رساندن صدای زنان ایران به جهان میسر شد. همزمان با چهل و دومین سالروز نامگذاری روز هشتم مارس بعنوان روز جهانی زن، وضعیت جنبش زنان ایران به ویژه در سال‌های اخیر و پس از سرکوب‌های شدید سال ۱۳۸۸ را مرور خواهیم کرد. این برهه از زمان، تولدی در بدنه جنبش زنان ایران را به ارمغان آورد. اما به رغم زنده بودن جنبش زنان در زیر پوست جامعه ایران و پویایی دیگر جنبش‌های اجتماعی از جمله جنبش‌های کارگری، معلمان، دانشجویان و ...، چرا این جنبش‌ها به همبستگی برای ایجاد یک حرکت وسیع در ایران منتهی نشده است؟ چه موانعی بر سر راه آنان است و راه برطرف کردن این موانع چیست؟ این بحث را در گفتگو با مهمانان این شماره از میزگرد رادیویی زمینه‌ها و دیدگاه‌ها خانم‌ها آزاده کیان، جامعه‌شناس و مدیر گروه علوم اجتماعی دانشگاه پاریس-دیدرو و نویسنده کتاب "زنان و قدرت در اسلام"، "ماری لادیه-فولادی، جامعه‌شناس و جمعیت‌شناس و پژوهشگر در مرکز مطالعات علمی در فرانسه و آسیه امینی، تحلیلگر مسائل اجتماعی زنان در نروژ در میان گذاشتیم. برای دسترسی به فایل صوتی این میزگرد رادیویی بر روی تصویر کلیک کنید.

استعفای محمد جواد ظریف و سپس بازگشت او به وزارت امورخارجه ایران، گرچه جنجالی بود که به پایان رسید، اما پرسش‌هایی بنیادین درباره سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران که پیشتر نیز وجود داشتند، نمایان کرد و بر جای گذاشت. اما استعفای ظریف در وهله اول نشانه چه چیزی بود؟ چرا جناح رقیب دولت به او نیاز دارد؟ موازی‌کارها در سیاست خارجی جمهوری اسلامی به چه صورتی است؟ واکنش‌ها بین المللی به ویژه واکنش اسرائیل به چه معنا بود؟ آیا دشمنی ایران با اسرائیل بر اساس منافع ملی است؟ و ... در میزگرد زمینه‌ها و دیدگاه‌ها، این پرسش‌ها را با سه تحلیلگر مسائل بین‌المللی، منصور فرهنگ در آمریکا، تورج اتابکی در بریتانیا و مئیر جاودان‌فر در اسرائیل مطرح می‌کنیم.

در چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی در ایران، دو روزنامه‌ نگار را که در آن روزهای پُرتلاطم، نشسته بر کشتی ایران، هر یک بسوئی پارو می‌زد، امروز پس از چهل سال، در برابر هم نشانده‌ایم. این هر دو زمان درازیست که از آن کشتی بیرون رانده شده، اما غمِ زخم‌های پایداری را که شلاق‌های غضب و تعصب بر پیکر آن نهاده، در دل دارند. و هر دو با نگرانی و مِهر بدان می‌نگرند. چهل سال پیش، بهنگام برآمدنِ طوفانی که به انقلاب منجر شد، یکی از آنان داستان و نمایشنامه و روزنامه می‌نوشت و در دانشگاه درس می‌گفت. دیگری معاونت سردبیری روزنامۀ کیهان را بر عهده داشت. یکی هواخواه اندیشه های جبهۀ ملّی و خواستار اجرای کامل قانون اساسی مشروطه بود. دیگری دل در گرو حزب توده داشت. یکی در کنار شاپور بختیار ایستاد، به امید آنکه کشتیِ دستخوشِ امواجِ طوفانی کشور خود را به ساحل آرام برساند. دیگری طوفانی تر شدن دریا را می‌خواست و نجات کشتی را در به آب انداختن ناخدا و سرنگون ساختن آن می‌دید. آن یک، وزارت اطلاعات و جهانگردی را در آخرین دولت پیش از انقلاب پذیرفت و این دیگری در عضویت شورای سردبیری روزنامۀ کیهان در راه فرو انداختن همان دولت تلاش می‌کرد. این دو، سیروس آموزگار و هوشنگ اسدی، امروز در یکی از استودیوهای رادیو بین‌المللی فرانسه رو در روی هم نشسته‌اند. هر یک روز ٢٢ بهمن ۵٧ را به خوبی به یاد می‌آورد و امروز به دیگری می‌گوید که در آن روز چه کرده است. روزی که آنهنگام در کام سیروس آموزگار تلخ و ناگوار آمد و به مذاق هوشنگ اسدی طعم شهر و شرنگ داشت. سیروس آموزگار در آن روز وزارت خود را خالی یافت و پس از گفتگوئی امید بخش و تاثرآور با ماموران انتظامی ساختمان به خانه بازگشت. هوشنگ اسدی که وی نیز همزمان به محل کار خود رسیده بود، دفتر کیهان را خالی یافت و سردبیر همگرایش او به وی گفت «امروز، روز کار نیست، روز جنگ است...». پس با شتاب به خیابان آمد و ... این هر دو پس از انقلاب به زندان رفته‌اند، یکی کمتر، دیگری بسی بیشتر. اینک اما هر دو با فرود ترکه‌های دوری از زادگاه، درد همسانی دارند. این دو در گفتگوی امروز خود تنها به ورق زدن برگ‌های گذشته بسنده نمی‌کنند. به کارنامۀ چهل سالۀ جمهوری اسلامی و آینده نیز نظر دارند و هر یک می‌گوید که جای دیگری را در نوشتن برگ آیندۀ تاریخ چگونه می‌بیند. این گفتگو را دریا کیانپور، سردبیر پایگاه خبری فرانسه زبان رادیو بین‌المللی فرانسه، هدایت کرده و گزارش آن به همین زبان در این پایگاه آمده است. آنچه در اینجا می‌شنوید پاره‌‌هائی از این گفت و شنود است. با دانلود و یا بکارانداختن فایل صوتی بالا گوش کنید.

پس ازاعلام خروج آتی نیروهای نظامی آمریکا از سوریه، گردانندگان کردستان این کشور نقشه راهی به روسیه پیشنهاد کردند که می تواند به تسلط دوباره حکومت بشار اسد بر شمال شرقی سوریه بینجامد. گردانندگان کردستان همچنین گفتند که آماده اند تا برای ایجاد یک منطقه پرواز ممنوع و یک منطقه امن یا حائل در مرز سوریه با ترکیه یا در کردستان سوریه با نیروهای نظامی بین المللی همکاری کنند. واشنکتن و آنکارا هم اعلام کردند که یک منطقه حائل در مرز ترکیه و سوریه ایجاد خواهند کرد اما مسکو و تهران با این طرح مخالفت کردند. الهام احمد از رﺆسای شورای دمکراتیک سوریه که شاخه سیاسی نیروهای دمکراتیک سوریه (FDS) است، اخیرً به آمریکا سفر کرده است تا ضمانت های لازم را برای ادامه پشتیبانی دولت این کشور از قوای کرد سوریه پس از خروج نظامیان آمریکایی بگیرد. او در مصاحبه با آسوشیتدپرس گفت که آمریکا به دنبال یافتن راهی است تا هم نظر ترکیه را ﺗﺄمین کند هم نظر کردهای سوریه را. الهام احمد و دونالد ترامپ دوشنبه گذشته ۲۸ فوریه/۸ بهمن با یکدیگر گفت و گوی مختصری کردند. این نخستین دیدار یکی از ﻣﺳﺆولان کرد سوریه با رئیس جمهوری آمریکا بود. از سوی دیگر، وال استریت ژورنال روز چهارشنبه ۳۰ ژانویه/۱۰ بهمن به نقل از یک منابع موثق از دولت آمریکا نوشت که آمریکا از متحدان غربیش بریتانیا، فرانسه و استرالیا خواسته است تا برای جلوگیری از احیای گروه داعش و جنگ میان ترکیه وکردهای سوریه برای ایجاد یک منطقه حائل به شعاع ۲۰ مایل یا ۳۲ کیلومتر در شمال سوریه با یکدیگر همکاری کنند. آمریکا نیز از طریق سرویس های اطلاعاتی، هواپیماهای شناسایی بدون سرنشین و سایر تجهیزات و واحدهای واکنش سریع و لجستیک خود به نیروهای نظامی این سه کشور کمک خواهد کرد. به نوشته وال استریت ژورنال، یک دیپلمات اروپایی درستی این خبر را تصدیق کرده است. این روزنامه افزوده است که ترکیه با پروژه آمریکا مخالف است. رضا شجاعی، حقوقدان و تحلیلگر مساﺋﻝ سیاسی ترکیه، در گفت و گو با مجله زمینه‌ها و دیدگا‌ههای این هفته رادیو بین المللی فرانسه می گوید که کردهای سوریه ناچارند که هم از آمریکا کمک بگیرند هم از روسیه. او همچنین می افزاید که کردهای سوریه هرگز جدایی طلب نبودند. عبدالله مهتدی، دبیر کل حزب کومله کردستان ایران، در عین ﺗﺄکید بر احساس همدردی کردها با یکدیگر در مناطق مختلف می گوید که کردهای عراق آنقدر قوی نیستند که بتوانند به کمک کردهای سوریه برای مقابله با ترکیه بشتابند. مشروح این گفتگو را در فایل صوتی بالای صفحه گوش کنید.