ប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោក

Verfügbare Folgen

von

ប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោក - ជីវិតលើភពផែនដីក្រោយការស្លាប់ផុតពូជនៃសត្វឌីណូស័រ

នៅក្នុងនាទីប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោករបស់យើង នៅសប្តាហ៍នេះ សេង ឌីណា សូមបន្តធ្វើការរៀបរាប់ អំពីប្រវត្តិនៃចក្រវាលតទៅទៀត ដោយសូមលើកឡើង អំពីការចាប់ផ្តើមបើកទំព័រនៃសករាជថ្មីនៅក្រោយការស្លាប់ផុតពូជនៃពពួកសត្វឌីណូស័រ គឺសករាជថនិកសត្វ ហើយដែលនាំទៅដល់ការចាប់កំណើតនៃមនុស្សជាតិ។ ជាទូទៅ នៅក្នុងប្រវត្តិនៃជីវិតសត្វលើភពផែនដីរបស់យើង ប្រមាណជាង៥០០លានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ គេធ្វើការបែងចែកចេញជាដំណាក់កាល (ឬស័ក) ធំៗ ចំនួន៣។ ដំណាក់កាលទីមួយ មានឈ្មោះថា “ប៉ាឡេអូសូអ៊ិក” (Paléozoïque) មានរយៈពេលរាប់ចាប់ពីការរីកដុះដាលដ៏លឿននៃជីវិតនៅក្រោយយុគសម័យទឹកកក កាលពីជាង៥០០លានឆ្នាំមុន (Cambrian explosion) រហូតមកទល់នឹងហេតុការណ៍ស្លាប់រង្គាលផុតពូជសត្វ ដែលគេហៅថា “Great Permian Extinction” កាលពី២៥០លានឆ្នាំមុន។ ដំណាក់កាលទីពីរ មានឈ្មោះថា “មេសូសូអ៊ិក” (Mésozoïque) ដែលជាសករាជនៃសត្វឌីណូស័រ មានរយៈពេលរាប់ចាប់ពីក្រោយហេតុការណ៍ស្លាប់រង្គាល “Great Permian Extinction” រហូតមកទល់នឹងការស្លាប់ផុតពូជសត្វឌីណូស័រ កាលពីជាង ៦៥លានឆ្នាំមុន។ ដំណាក់កាលទីបី ត្រូវបានគេឲ្យឈ្មោះថា “សេណូសូអ៊ិក” (Cénozoïque) ដែលមានរយៈពេលរាប់ចាប់ពីក្រោយការស្លាប់ផុតពូជសត្វឌីណូស័រ បន្តរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន ហើយនេះ គឺជាដំណាក់កាលមួយ ដែលភពផែនដីរបស់យើងស្ថិតក្រោមការត្រួតត្រានៃពពួកថនិកសត្វ។ តាមការពិតទៅ ថនិកសត្វបានចាប់ផ្តើមមានវត្តមាននៅលើភពផែនដីយើងនេះតាំងពីជាង២០០លានឆ្នាំមុនមកម៉្លេះ ពោលគឺ នៅក្នុងអំឡុងពេលប្រហាក់ប្រហែលគ្នានឹងពពួកសត្វឌីណូស័រ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារតែមានការគំរាមកំហែងពីសំណាក់ឌីណូស័រ ពពួកថនិកសត្វដើមដំបូងនោះមិនមានឱកាសក្នុងការរីកលូតលាស់បានធំធាត់នោះទេ។ ថនិកសត្វភាគច្រើននៅពេលនោះមានទំហំប៉ុនសត្វកណ្តុរ ហើយច្រើនតែរស់នៅលាក់ខ្លួននៅតាមកន្លុកកន្លៀត ឬនៅក្រោមដី ដើម្បីគេចចេញពីសត្វឌីណូស័រ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុតទៅ នៅពេលដែលភពផែនដីរបស់យើងត្រូវប្រឈមនឹងគ្រោះមហន្តរាយដ៏ធំ ដោយការធ្លាក់អាចម៍ផ្កាយ កាលពីជាង ៦៥លានឆ្នាំមុន ការណ៍ដែលមានទំហំតូច និងសមត្ថភាពក្នុងការរស់នៅក្រោមដីនេះហើយ ដែលជួយឲ្យពពួកថនិកសត្វត្រូវមានប្រៀបលើសត្វឌីណូស័រវិញម្តង... មានប្រៀបដោយសារតែពួកគេមានឱកាសរស់ច្រើនជាងពួកឌីណូស័រ។ នៅក្នុងពេលដែលសត្វឌីណូស័រមួយចំនួនធំត្រូវស្លាប់ដោយកម្តៅពីហេតុការណ៍ធ្លាក់អាចម៍ផ្កាយ ពពួកថនិកសត្វមួយចំនួនធំបានរួចជីវិត ដោយសារតែពួកគេរស់នៅតាមកន្លុកកន្លៀត និងនៅក្រោមដី។ ហើយក្រោយមកទៀត នៅពេលដែលឥទ្ធិពលនៃការធ្លាក់អាចម៍ផ្កាយបានធ្វើឲ្យភពផែនដីត្រូវប្រឈមនឹងបញ្ហាអាកាសធាតុ បណ្តាលឲ្យសត្វនិងរុក្ខជាតិមួយផ្នែកធំត្រូវស្លាប់អស់ ហើយស្បៀងអាហារក៏ត្រូវខ្សត់ខ្សោយ ពពួកសត្វឌីណូស័រដែលមានទំហំធំ ហើយត្រូវការចំណីអាហារច្រើនក៏ត្រូវស្លាប់ជាបន្តបន្ទាប់រហូតដល់ផុតពូជអស់។ ចំណែកពពួកថនិកសត្វវិញ ដែលមានទំហំតូច មិនសូវត្រូវការចំណីអាហារច្រើន ហើយថែមទាំងមានទម្លាប់ស៊ីសត្វល្អិត និងគ្រប់អ្វីៗផ្សេងទៀតដែលគេអាចរកឃើញក្រោមដីផងនោះ ក៏អាចសម្របខ្លួនទៅនឹងបញ្ហាអាកាសធាតុ ហើយអាចឆ្លងផុតពីគ្រោះអត់ឃ្លាន។ នៅប្រមាណជា ៥០លានឆ្នាំមុន ពោលគឺ ១៥លានឆ្នាំ ក្រោយហេតុការណ៍ធ្លាក់អាចម៍ផ្កាយ ដែលសម្លាប់សត្វឌីណូស័រ អាកាសធាតុនៅលើភពផែនដីយើងនេះក៏បានវិលត្រឡប់មករកភាពធម្មតាឡើងវិញ... លក្ខខណ្ឌអំណោយផលសម្រាប់ជីវិតក៏កើតមានឡើងវិញ ហើយនៅពេលនោះ ពពួកសត្វឌីណូស័រក៏ត្រូវស្លាប់ផុតពូជអស់ លែងមានមុខនៅលើភពផែនដីយើង ដើម្បីមកតាមយាយីពពួកថនិកសត្វដូចជាពេលមុនទៀតនោះដែរ។ ចាប់ពីពេលនោះហើយ ដែលពពួកថនិកសត្វចាប់ផ្តើមរីកលូតលាស់ និងរីកសាយភាយទៅស្ទើរតែគ្រប់ទីកន្លង នៅទូទាំងភពផែនដីយើងទាំងមូល... ហើយសករាជថ្មីមួយក៏បានចាប់ផ្តើមឡើង គឺសករាជនៃថនិកសត្វ ដែលនៅបន្តរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។ ទៅតាមចំណាត់ថ្នាក់តាមបែបវិទ្យាសាស្រ្ត ថនិកសត្វមានលក្ខខណៈពិសេសមួយ... គឺជាប្រភេទសត្វដែលចិញ្ចឹមកូនដោយទឹកដោះ។ ហើយអម្បូរថនិកសត្វនេះមានមែកធាងគ្របដណ្តប់ទៅលើប្រភេទសត្វជាច្រើន ដែលមាននៅលើភពផែនដីរបស់យើងក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន ដោយនៅក្នុងចំណោមនោះមានពពួកថនិកសត្វមួយប្រភេទ ដែលមានបញ្ញាខ្ពស់ជាងគេ គឺពពួក “វានរជាតិ” (តាមភាសាបារាំង Primate)។ ពពួកវានរជាតិនេះបានចាប់ផ្តើមរីកលូតលាស់ខ្លាំង កាលពីប្រមាណជា ៥០លានឆ្នាំមុន នៅពេលដែលសីតុណ្ហភាពទូទៅនៅលើភពផែនដីរបស់យើងមានការកើនឡើងដល់កម្រិតមួយខ្ពស់ល្មមធ្វើឲ្យតំបន់ត្រូពិច ដែលសម្បូរទៅដោយព្រៃឈើ ត្រូវរីកសាយភាយនៅស្ទើរតែគ្រប់ទីកន្លែង រាប់ចាប់តាំងពីក្បែរតំបន់អេក្វាទ័រ រហូតទៅដល់ក្បែរតំបន់ប៉ូល។ តាមការសិក្សាទៅលើផូស៊ីល គេបានរកឃើញថា នៅក្នុងរយៈពេលជាច្រើនលានឆ្នាំក្រោយៗមកទៀត ពពួកវានរជាតិដើមដំបូងនោះបានរីកលូតលាស់ដោយមានទំហំកាន់តែធំឡើង និងបញ្ញាក៏កាន់តែខ្ពស់ឡើង រហូតត្រូវវិវឌ្ឍបន្តិចម្តងៗ ទៅក្នុងមែកធាងនៃពពួកវានរជាតិសម័យទំនើប ដែលក្នុងនោះ រួមមានទាំងពពួកស្វាតូច ស្វាធំ និងមនុស្សជាតិយើង។ កាលពីប្រមាណជា ៥០លានឆ្នាំមុននោះ នៅក្នុងអំឡុងពេលប្រហាក់ប្រហែលគ្នានឹងការចាប់រីកលូតលាស់នៃពពួកថនិកសត្វ ផ្លាកតិចតូនិកឥណ្ឌា ដែលបានបែកចេញពីអាហ្វ្រិក កាលពីពេលប្រេះបែកនៃមហាទ្វីបភែនជៀ (Pangea) នៅប្រមាណជាជិត២០០លានឆ្នាំមុននោះ ក៏បានរំកិលមកជួបនឹងផ្លាកតិចតូនិកអាស៊ី ហើយជំនួប រវាងផ្លាកតិចតូនិកទាំងពីរនេះ បានបង្កើតឲ្យមាននូវជួរភ្នំដ៏វែង និងដ៏ខ្ពស់មួយ គឺជួរភ្នំហិមាល័យ ដែលមានបណ្តោយរហូតដល់ទៅ ២៤០០គីឡូម៉ែត្រ ហើយមានភ្នំដ៏ខ្ពស់បំផុតមួយនៅលើពិភពលោក គឺភ្នំអេវើរែស (Everest) ដែលមានកម្ពស់រហូតដល់ទៅ ៨៨៤៨ម៉ែត្រ។ ជួរភ្នំហិមាល័យនេះ បូករួមជាមួយនឹងខ្ពង់រាបទីបេដែលនៅក្បែរនោះ បានក្លាយទៅជាប្រភពទឹកដ៏សំខាន់មួយ ដែលផ្គត់ផ្គង់ទឹកទៅដល់បណ្តាទន្លេជាច្រើននៅក្នុងតំបន់អាស៊ី ជាពិសេស គឺទន្លេធំៗ ដែលជាទីចាប់កំណើតនៃអរិយធម៌២ ក្នុងចំណោមអរិយធម៌ដ៏ចំណាស់បំផុតទាំង៤ នៅក្នុងប្រវត្តិរបស់មនុស្សជាតិ គឺចិន និងឥណ្ឌា។ ក៏ប៉ុន្តែ មុននឹងឈានដល់ដំណាក់កាលនៃការកកើតអរិយធម៌នេះ ភពផែនដីរបស់យើងត្រូវឆ្លងកាត់នូវដំណើរវិវឌ្ឍជាច្រើនលានឆ្នាំទៀត ដែលរួមមានទាំងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុពីក្តៅ ទៅជាយុគសម័យទឹកកក ពីតំបន់ដែលគ្របដណ្តប់ទៅដោយព្រៃខ្ពស់ៗ ទៅជាតំបន់ដែលគ្រប់ដណ្តប់ទៅដោយវាលស្មៅ មុននឹងឈានទៅដល់ដំណាក់កាលនៃការលេចមុខនៃមនុស្សជាតិយើង កាលពីប្រមាណ ២០ម៉ឺនឆ្នាំមុន៕

ប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោក - ហេតុការណ៍ដែលនាំឲ្យសត្វឌីណូស័រត្រូវស្លាប់ផុតពូជពីភពផែនដី

នៅក្នុងនាទីប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោករបស់យើង នៅសប្តាហ៍នេះ សេង ឌីណា សូមបន្តធ្វើការរៀបរាប់ អំពីប្រវត្តិនៃចក្រវាលតទៅទៀត ដោយសូមលើកឡើង អំពីហេតុការណ៍ ដែលនាំទៅដល់ការស្លាប់ផុតពូជនៃសត្វឌីណូស័រ កាលពីជាង ៦៥លានឆ្នាំមុន។ ឌីណូស័រត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាពពួកសត្វ ដែលមានអំណាចត្រួតត្រាភពផែនដីបានយូរជាងគេបង្អស់ នៅក្នុងប្រវត្តិនៃជីវិតសត្វលើភពផែនដីរបស់យើង គឺបានយូររហូតដល់ទៅប្រមាណជា ១៦០លានឆ្នាំឯណោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការសិក្សាទៅលើផូស៊ីលបានបង្ហាញថា សត្វឌីណូស័រត្រូវស្លាប់ផុតពូជបាត់មុខពីភពផែនដីទាំងស្រុង ហើយជាការស្លាប់ផុតពូជដោយគំហុក នៅប្រមាណជាង ៦៥លានឆ្នាំមុន។ សំណួរក៏ចោទឡើងថា តើមានដើមហេតុអ្វី ដែលធ្វើឲ្យពពួកសត្វឌីណូស័រដ៏ខ្លាំងក្លានេះត្រូវស្លាប់ផុតពូជអស់យ៉ាងគំហុកបែបនេះ? នៅក្នុងការសិក្សាទៅលើការស្លាប់ផុតពូជសត្វឌីណូស័រនេះ គេបានធ្វើការកត់សម្គាល់ជាពិសេសទៅលើស្រទាប់ដីដ៏ស្តើងមួយ ដែលមានលក្ខណៈស្រដៀងគ្នា ហើយសុទ្ធតែមានអាយុកាលជាង ៦៥លានឆ្នាំដូចគ្នា ហើយដែលគេអាចរកឃើញនៅរាប់រយកន្លែងនៅពាសពេញពិភពលោកទាំងមូល ចាប់តាំងពីអឺរ៉ុប រហូតទៅដល់អាមេរិក និងអាស៊ី។ នៅក្នុងការសិក្សាទៅលើស្រទាប់ដីនេះ គេបានសង្កេតឃើញមានចំណុចពិសេសពីរ ដែលធ្វើឲ្យគេចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំង គឺទីមួយ វត្តមាននៃរ៉ែដែលរចនាសម្ព័ន្ធនៃអាតូមរបស់វាបង្ហាញពីការរងនូវកម្លាំងទង្គិច និងកម្តៅដ៏ខ្លាំងខុសពីធម្មតា និងទីពីរ វត្តមានដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ខុសពីធម្មតានៃរ៉ែមួយប្រភេទទៀត ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “អ៊ីរីដ្យូម” (Irridium) ហើយដែលជាប្រភេទរ៉ែមានច្រើនតែនៅក្នុងអាចម៍ផ្កាយ។ ចំណុចសំខាន់ទាំងពីរនេះគឺជាតម្រ៉ុយ ដែលធ្វើឲ្យគេសង្ស័យថា ការស្លាប់ផុតពូជនៃសត្វឌីណូស័រ គឺបណ្តាលមកពីការធ្លាក់អាចម៍ផ្កាយ។ ក៏ប៉ុន្តែ នេះគ្រាន់តែជាការសង្ស័យមួយតែប៉ុណ្ណោះ។ គេនៅខ្វះភស្តុតាងដ៏សំខាន់មួយទៀត គឺថា បើសិនជាឌីណូស័រអស់ទាំងនេះ ស្លាប់ផុតពូជដោយការធ្លាក់អាចម៍ផ្កាយមែន តើរណ្តៅអាចម៍ផ្កាយនោះនៅឯណា? ភស្តុតាងចុងក្រោយនេះត្រូវបានគេរកឃើញ នៅដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ៩០ ក្រោយពីគេបានរកឃើញរណ្តៅអាចម៍ផ្កាយដ៏ធំមួយ នៅក្នុងឈូងសមុទ្រម៉ិចស៊ិក ក្បែរភូមិមួយឈ្មោះថា Chicxulub ក្នុងឧបទ្វីបយូកាតាន់ (Yucatan) នៃប្រទេសម៉ិចស៊ិក។ រណ្តៅអាចម៍ផ្កាយនេះ មានមុខកាត់រហូតដល់ទៅប្រមាណ ១៨០គីឡូម៉ែត្រ ហើយការវិភាគទៅលើរ៉ែដែលគេខួងយកពីរណ្តៅនេះបង្ហាញថា នេះគឺពិតជារណ្តៅអាចម៍ផ្កាយដែលមានអាយុកាលជិត ៦៦លានឆ្នាំ ពោលគឺ ប្រហាក់ប្រហែលនឹងអាយុកាលនៃស្រទាប់ដី ដែលគេរកឃើញនៅពាសពេញពិភពលោក ហើយប្រហាក់ប្រហែលនឹងអំឡុងពេលនៃការស្លាប់ផុតពូជនៃសត្វឌីណូស័រ។ នៅពេលនោះហើយ ដែលគេអាចធ្វើការសន្និដ្ឋានបានយ៉ាងច្បាស់ថា ការស្លាប់ផុតពូជនៃសត្វឌីណូស័រនេះ គឺបណ្តាលមកពីការធ្លាក់អាចម៍ផ្កាយ ហើយការសិក្សាលម្អិតជាច្រើនឆ្នាំបន្តបន្ទាប់មកទៀតអាចធ្វើឲ្យគេយល់កាន់តែច្បាស់ អំពីសេណារីយ៉ូនៃហេតុការណ៍នេះ រាប់ចាប់តាំងពីទំហំអាចម៍ផ្កាយ រហូតទៅដល់ស្ថានភាពទូទៅនៅពេល និងនៅក្រោយការធ្លាក់អាចម៍ផ្កាយនេះ។ នៅប្រមាណជាង ៦៥លានឆ្នាំមុន ១៦០លានឆ្នាំមកហើយ ដែលពពួកសត្វឌីណូស័របានត្រួតត្រាភពផែនដីរបស់យើង ដោយគ្មានអ្វីអាចមកប្រកួតប្រជែងបានទាល់តែសោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើនៅលើភពផែនដីនេះគ្មានអ្វីដែលអាចមកគំរាមកំហែងដល់ពពួកសត្វឌីណូស័របាន គ្រោះថ្នាក់ គឺមកពីទីអវកាស។ អាចម៍ផ្កាយដ៏ធំមួយ ទំហំយ៉ាងតិច ១០គីឡូម៉ែត្រ ធ្វើដំណើរក្នុងល្បឿនរហូតដល់ទៅប្រមាណពី ៦ម៉ឺនគីឡូម៉ែត្រ ទៅ ១០ម៉ឺនគីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោង បានធ្លាក់នៅក្នុងឈូងសមុទ្រម៉ិចស៊ិក ក្បែរភូមិមួយឈ្មោះថា Chicxulub ក្នុងឧបទ្វីបយូកាតាន់ (Yucatan) នៃប្រទេសម៉ិចស៊ិកបច្ចុប្បន្ន។ ដោយសារតែទំហំដ៏ធំរបស់វា នៅពេលដែលចុងម្ខាងនៃអាចម៍ផ្កាយនេះធ្លាក់ចុះដល់ដី ចុងម្ខាងទៀតកំពុងស្ថិតនៅឯលើមេឃនៅឡើយ គឺនៅរយៈកម្ពស់រហូតដល់ទៅជាង ១០គីឡូម៉ែត្រ ពោលគឺ ស្មើនឹងរយៈកម្ពស់នៃយន្តហោះដឹកអ្នកដំណើរសម័យទំនើប។ កម្លាំងទង្គិច ដែលស្មើនឹងកម្លាំងផ្ទុះគ្រាប់បែកនុយក្លេអ៊ែររាប់លានគ្រាប់ក្នុងពេលតែមួយនោះ បានធ្វើឲ្យអ្វីៗដែលនៅក្បែរនោះត្រូវខ្ទេចរាបដល់ដីភ្លាមៗ ដោយសារតែកម្លាំងផ្ទុះផង និងដោយសារតែរលកយក្សផង ដែលមានកម្ពស់រហូតដល់ទៅជាង ១០០ម៉ែត្រ។ ចំណែកអ្វីៗផ្សេងទៀត ដែលនៅឆ្ងាយពីនោះ ក៏មិនអាចគេចមិនផុតពីគ្រោះមហន្តរាយបាននោះដែរ។ កម្លាំងទង្គិចរបស់អាចម៍ផ្កាយ បានធ្វើឲ្យកម្ទេចកម្ទី ចាប់តាំងពីខ្លះតូចប៉ុនធូលីដី រហូតដល់ខ្លះទៀតទំហំដល់ទៅរាប់សិបម៉ែត្រ ត្រូវខ្ទាតចេញទៅពេញលើមេឃ ដោយខ្លះខ្ទាតរហូតចេញផុតពីស្រទាប់បរិយាកាសនៃភពផែនដី មុននឹងធ្លាក់ចុះមកវិញទៅដល់ក្នុងចម្ងាយរហូតទៅដល់រាប់រយ ឬរាប់ពាន់គីឡូម៉ែត្រឯណោះពីចំណុចដើម... ហើយបង្កឲ្យមានគ្រោះមហន្តរាយយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ប្រៀបបាននឹងការធ្លាក់អាចម៍ផ្កាយរាប់រយនៅគ្រប់កន្លែងក្នុងពេលតែមួយ។ បន្ថែមពីលើនេះទៅទៀត ឥទ្ធិពលនៃកម្លាំងទង្គិចរបស់អាចម៍ផ្កាយក៏បានធ្វើឲ្យមានការប៉ះពាល់យ៉ាងខ្លាំងផងដែរទៅលើចលនាផ្លាកតិចតូនិករបស់ផែនដី ដែលជាហេតុបង្កឲ្យមានការរញ្ជួយដី និងការផ្ទុះភ្នំភ្លើង នៅស្ទើរតែគ្រប់កន្លែងនៅទូទាំងពិភពលោកទាំងមូល... ហេតុការណ៍ទាំងអស់នេះ បានបណ្តាលឲ្យពពួកសត្វឌីណូស័រមួយចំនួនធំត្រូវស្លាប់អស់ភ្លាមៗ ក៏ប៉ុន្តែ នេះគ្រាន់តែជាចំណុចចាប់ផ្តើមមួយតែប៉ុណ្ណោះ។ នៅក្នុងរយៈពេលជាច្រើនខែ និងរហូតដល់រាប់ឆ្នាំក្រោយមកទៀត ភពផែនដីរបស់យើងទាំងមូលនៅតែបន្តគ្របដណ្តប់ពេញទៅដោយពពកដ៏ក្រាស់ ដែលកើតចេញពីការប្រមូលផ្តុំគ្នានៃល្អងធូលី ដែលជាកម្ទេចកើតចេញពីកម្លាំងទង្គិចនៃអាចម៍ផ្កាយ បូករួមជាមួយនឹងផែះដែលចេញពីការផ្ទុះភ្នំភ្លើង។ ពពកដ៏ក្រាស់នេះបានបាំងពន្លឺព្រះអាទិត្យមិនឲ្យចាំងមកដល់ផ្ទៃដី ក្នុងរយៈពេលដ៏យូររហូតដល់ទៅរាប់ឆ្នាំ ដែលជាហេតុបណ្តាលឲ្យរុក្ខជាតិដែលរស់ដោយការធ្វើរស្មីសំយោគពីពន្លឺព្រះអាទិត្យក៏ត្រូវស្លាប់ផុតពូជអស់មួយផ្នែកធំ។ នៅពេលដែលរុក្ខជាតិស្លាប់អស់ ពពួកសត្វឌីណូស័រ ក៏ដូចជាសត្វផ្សេងទៀត ដែលស៊ីរុក្ខជាតិជាអាហារក៏ត្រូវស្លាប់ផុតពូជអស់ជាបន្តបន្ទាប់ ហើយនៅពេលដែលសត្វទាំងនេះមានកាន់តែតិច ជំហានបន្ទាប់ គឺដល់វេនពពួកសត្វឌីណូស័រដែលស៊ីសាច់ជាអាហារម្តង ដែលត្រូវស្លាប់ដោយអត់អាហារ។ បន្តិចម្តងៗ ពពួកសត្វឌីណូស័រទាំងប៉ុន្មាន ដែលនៅសេសសល់ពីការស្លាប់ដោយកម្លាំងផ្ទុះនៃការធ្លាក់អាចម៍ផ្កាយ ដោយរលកយក្ស ដោយការធ្លាក់បំណែកពីលើមេឃ ដោយរញ្ជួយដី និងការផ្ទុះភ្នំភ្លើង ក៏ត្រូវស្លាប់ជាបន្តបន្ទាប់ដោយបញ្ហាអាកាសធាតុ និងដោយសារខ្វះចំណីអាហារ។ ហើយនៅទីបំផុតទៅ ពពួកសត្វឌីណូស័រស្ទើរតែទាំងអស់ត្រូវស្លាប់ផុតពូជបាត់មុខអស់ពិភពផែនដី លើកលែងតែមួយចំនួនដ៏តូចប៉ុណ្ណោះដែលបានរួចជីវិត គឺប្រភេទឌីណូស័រមានស្លាបដូចបក្សី ហើយដែលក្រោយមកវិវឌ្ឍទៅជាប្រភេទបក្សីបច្ចុប្បន្ន។ សករាជនៃសត្វឌីណូស័រ ដែលបានត្រួតត្រាភពផែនដីរបស់យើង អស់រយៈពេល ១៦០លានឆ្នាំមកហើយនោះ ក៏ត្រូវឈានដល់ទីបញ្ចប់។ ក៏ប៉ុន្តែ ការស្លាប់ផុតពូជនៃសត្វឌីណូស័រនេះ វាបានបើកផ្លូវឲ្យសត្វមួយប្រភេទទៀតចាប់ផ្តើមមានឱកាសក្នុងការរីកលូតលាស់ និងស្គាល់នូវភាពរុងរឿង... គឺពពួកថនិកសត្វ៕

ប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោក - សករាជ ១៦០លានឆ្នាំ នៃសត្វឌីណូស័រ

នៅក្នុងនាទីប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោករបស់យើង នៅសប្តាហ៍នេះ សេង ឌីណា សូមបន្តធ្វើការរៀបរាប់ អំពីប្រវត្តិនៃចក្រវាលតទៅទៀត ដោយសូមលើកឡើង អំពីសករាជនៃសត្វឌីណូស័រ ដែលត្រួតត្រាភពផែនដីអស់រយៈពេលប្រមាណជា ១៦០លានឆ្នាំ មុននឹងត្រូវស្លាប់ផុតពូជ កាលពីជាង ៦៥លានឆ្នាំមុន។ កាលពីប្រមាណជា ២៣០លានឆ្នាំមុន ពោលគឺ ២០លានឆ្នាំក្រោយហេតុការណ៍ស្លាប់រង្គាលផុតពូជសត្វ ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា « Great Permian Extinction » ពពួកសត្វល្មូនមួយផ្នែកដែលរួចជីវិតពីហេតុការណ៍ស្លាប់រង្គាលនេះ ក៏បានវិវឌ្ឍបន្តិចម្តងៗ ហើយក្លាយទៅជាប្រភេទសត្វមួយថ្មីទៀត គឺពពួកសត្វឌីណូស័រ។ ជាទូទៅ កាលណានិយាយពីឌីណូស័រ ភាគច្រើនគេតែងតែនាំគ្នាភ្ជាប់រូបភាពទៅនឹងសត្វទៀរ៉ាណូស័ររ៉ិច (Tyrannosaure Rex) ឬ ធីរ៉ិច (T-Rex) ដែលគេច្រើនឃើញនៅក្នុងខ្សែភាពយន្ត។ ក៏ប៉ុន្តែ តាមពិតទៅ ធីរ៉ិចនេះគ្រាន់តែជាប្រភេទមួយតែប៉ុណ្ណោះ នៅក្នុងចំណោមពពួកសត្វឌីណូស័រ ដែលមានជាច្រើនប្រភេទ៖ មានទាំងតូច (ខ្លះមានទំហំតូចប្រហាក់ប្រហែលនឹងសត្វទន្សាយ) មានទាំងធំ (ដោយខ្លះមានប្រវែងរហូតដល់ទៅ ៣០ម៉ែត្រ ហើយទម្ងន់រហូតដល់ទៅ ៨០តោន), មានទាំងឌីណូស័រដែលស៊ីសាច់ ហើយមានទាំងឌីណូស័រដែលស៊ីស្លឹកឈើជាអាហារ, មានទាំងឌីណូស័រនៅលើគោក ហើយមានទាំងឌីណូស័រដែលមានស្លាបដូចបក្សី។ តាមការពិតទៅ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តភាគច្រើនលើសលុបបាននាំគ្នាកំណត់ថា ពពួកសត្វបក្សី ដែលរស់នៅក្នុងសម័យកាលបច្ចុប្បន្ននេះ គឺមានដើមកំណើតចេញពីឌីណូស័រ ហើយតាមពិតទៅ ពពួកសត្វបក្សីនេះគឺជាពពួកសត្វតែមួយគត់ ដែលនៅសេសសល់ពីតំណពូជនៃសត្វឌីណូស័រ ដែលត្រូវស្លាប់ផុតពូជអស់ពីភពផែនដី កាលពីជាង ៦៥លានឆ្នាំមុន។ នៅពេលដែលពពួកសត្វឌីណូស័រចាប់ផ្តើមលេចមុខឡើង កាលពីជាង ២០០លានឆ្នាំមុន ភពផែនដីរបស់យើងមានបរិយាកាស និងកម្រិតអុកស៊ីសែនជិតប្រហាក់ប្រហែលនឹងសម័យកាលបច្ចុប្បន្ន ហើយឥទ្ធិពលនៃកម្លាំងទំនាញរបស់ព្រះចន្ទបានធ្វើឲ្យល្បឿននៃចលនារង្វិលរបស់ផែនដីមានការថយចុះ ធ្វើឲ្យមួយថ្ងៃមានរយៈពេលជិត ២៤ម៉ោង ប្រហាក់ប្រហែលនឹងពេលបច្ចុប្បន្ន។ ក៏ប៉ុន្តែ បើនិយាយអំពីសណ្ឋានដីវិញ ភពផែនដីរបស់យើងនៅពេលនោះ មានសភាពខុសគ្នាដាច់ស្រឡះពីសម័យបច្ចុប្បន្ន។ បណ្តាទ្វីប និងមហាសមុទ្រទាំងប៉ុន្មាន ដែលមាននៅក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ នៅមិនទាន់ចាប់កំណើតឡើងចេញជាទ្រង់ទ្រាយដូចដែលយើងឃើញសព្វថ្ងៃនេះនៅឡើយនោះទេ ដោយរាល់ដីគោកទាំងអស់នៅលើភពផែនដីយើងនេះ ត្រូវប្រមូលផ្តុំគ្នានៅនឹងកន្លែងតែមួយ បង្កើតទៅជាទ្វីបដ៏ធំមួយ ដែលគេឲ្យឈ្មោះតាមភាសាអង់គ្លេសថា "ភែនជៀ" (Pangea) ឬតាមភាសាបារាំងថា "ប៉ង់ហ្សេ” (Pangée)។ នៅក្នុងប្រវត្តិនៃភពផែនដី ដែលមានរយៈពេលប្រមាណជា ៤ពាន់៥រយលានឆ្នាំកន្លងទៅនេះ សណ្ឋានដី និងទម្រង់នៃទ្វីបនៅលើភពផែនដីរបស់យើង តែងតែមានការប្រែប្រួលជាប់ជាប្រចាំ ដោយចលនានៃផ្លាកតិចតូនិកធ្វើឲ្យទ្វីបត្រូវផ្លាស់ទី (ក្នុងល្បឿនយឺតៗ តែជាប់ជាប្រចាំ) ដោយពេលខ្លះ ដីគោកត្រូវប្រមូលផ្តុំគ្នានៅកន្លែងតែមួយបង្កើតជាមហាទ្វីប ពេលខ្លះ ត្រូវប្រេះបែកជាកូនទ្វីបតូចៗ មុននឹងប្រមូលផ្តុំគ្នាទៅជាមហាទ្វីបតែមួយវិញ។ ការកកើត និងការប្រេះបែកមហាទ្វីបនេះបានកើតមានឡើងជាច្រើនលើក ហើយមហាទ្វីបដែលកើតឡើងជាបន្តបន្ទាប់នោះ ត្រូវបានគេដាក់ឈ្មោះឲ្យខុសៗគ្នា រួមមានដូចជា កូឡុំប៊ីយ៉ា ឬនូណា (Colombia/Nuna), រ៉ូឌីនញ៉ា (Rodinia) និងចុងក្រោយ គឺ ភែនជៀ (Pangea) ដែលបានកកើតឡើង កាលពីប្រមាណជា ២៥០លានឆ្នាំមុន។ ប្រមាណជា ៥០លានឆ្នាំក្រោយមកទៀត ពោលគឺ កាលពី ២០០លានឆ្នាំមុន នៅពេលចាប់ផ្តើមនៃសករាជឌីណូស័រ មហាទ្វីបភែនជៀនេះក៏ត្រូវប្រេះបែកសាជាថ្មី ដោយពីដំបូងត្រូវបែកចេញជាទ្វីបធំៗចំនួនពីរ គឺ ឡូរ៉ាស៊ី (Laurasie) នៅប៉ែកខាងជើង និងហ្កុនដ្វាណា (Gondwana) នៅប៉ែកខាងត្បូង។ ក្រោយមកទៀត ទ្វីបទាំងពីរនេះក៏ត្រូវបែកជាទ្វីបតូចៗផ្សេងទៀត ដោយឡូរ៉ាស៊ីក៏ត្រូវបែកចេញជាពីរ គឺអាមេរិកខាងជើងទៅខាងលិច ហើយអឺរ៉ុបនិងអាស៊ី (ដែលនៅជាប់គ្នាជាផ្លាកតិចតូនិចតែមួយ ឈ្មោះថា "អឺរ៉ាស៊ី”) បើកទៅទិសខាងកើត។ នៅឯហ្កុនដ្វាណាឯណោះវិញ នៅប៉ែកខាងលិច អាមេរិកខាងត្បូងត្រូវបែកចេញពីអាហ្វ្រិក ហើយរំកិលបន្តិចម្តងៗរហូតទៅភ្ជាប់នឹងអាមេរិកខាងជើង។ ចំណែកនៅប៉ែកខាងកើតឯណោះវិញ អូស្រ្តាលី និងអង់តាកទិកបានប្រេះបែកចេញពីអាហ្វ្រិក ហើយរំកិលទៅខាងត្បូងឆៀងខាងកើត ចំណែកឥណ្ឌាវិញបែកចេញពីអាហ្វ្រិក ហើយរំកិលទៅខាងជើងឆៀងខាងកើត សំដៅទៅអាស៊ី។ ចលនារំកិលនៃកូនទ្វីបដែលកើតចេញពីការប្រេះបែកមហាទ្វីបនេះត្រូវធ្វើឡើង ក្នុងល្បឿនដ៏យឺតៗ ត្រឹមតែប្រមាណពី២ ទៅ៣សង់ទីម៉ែត្រប៉ុណ្ណោះក្នុងមួយឆ្នាំ។ ក៏ប៉ុន្តែ រាប់លានឆ្នាំក្រោយមក ទម្រង់នៃទ្វីប និងមហាសមុទ្រដែលយើងស្គាល់នៅក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ក៏ចាប់ផ្តើមចេញជារូបរាងឡើងបន្តិចម្តងៗ ដោយទ្វីបអាមេរិក ដែលកាលពីមុននៅជាប់នឹងអាហ្វ្រិក និងអឺរ៉ុប ក៏ត្រូវបែកចេញពីគ្នា ហើយខណ្ឌចំកណ្តាលដោយមហាសមុទ្រដ៏ធំមួយ គឺមហាសមុទ្រអាត្លង់ទិក... ហើយរាប់លានឆ្នាំក្រោយមកទៀត ឥណ្ឌាក៏បានរំកិលទៅដល់អាស៊ី ហើយជំនួប រវាងផ្លាកតិចតូនិកទាំងពីរនេះ បានបង្កើតឲ្យមាននូវជួរភ្នំដ៏វែង និងដ៏ខ្ពស់បំផុតមួយនៅលើពិភពលោក គឺជួរភ្នំហិមាល័យ។ តាមការពិតទៅ ផ្លាកតិចតូនិកអស់ទាំងនេះនៅតែបន្តមានចលនាជាប់ជាប្រចាំ រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ដោយផ្លាកតិចតូនិកឥណ្ឌា និងអាស៊ី នៅតែបន្តរំកិលចូលគ្នា ហើយរុញគ្នាទៅវិញទៅមក បណ្តាលឲ្យជួរភ្នំហិមាល័យចេះតែបន្តកើនកម្ពស់ប្រមាណជា ២សង់ទីម៉ែត្រក្នុងមួយឆ្នាំ។ ចំណែកឯមហាសមុទ្រអាត្លង់ទិកវិញក៏ចេះតែបន្តរីកធំឡើង ក្នុងពេលដែលមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិកចេះតែរួមតូច ប្រមាណពី ២ ទៅ៣សង់ទីម៉ែត្រក្នុងមួយឆ្នាំ។ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តបានធ្វើការប៉ាន់ស្មានថា នៅក្នុងរយៈពេលប្រមាណជា ២០០ ទៅ ២៥០លានឆ្នាំខាងមុខ ចលនាផ្លាកតិចតូនិកនេះនឹងនាំទ្វីបទាំងអស់នៅលើភពផែនដីយើងនេះឲ្យប្រមូលផ្តុំគ្នានៅកន្លែងតែមួយ ហើយបង្កើតទៅជាមហាទ្វីបសាជាថ្មី ដូចអ្វីដែលធ្លាប់កើតមានជាច្រើនលើកកាលពីមុន។ សម្រាប់ពេលបច្ចុប្បន្ននេះ អ្វីដែលគេអាចសង្កេតឃើញដោយជាក់ស្តែង ពីចលនានៃផ្លាកតិចតូនិកអស់ទាំងនេះ គឺហេតុការណ៍រញ្ជួយដី និងការកកើត និងផ្ទុះភ្នំភ្លើង ដែលតែងតែកើតមានជារឿយៗ នៅតាមតំបន់ ដែលជាព្រំដែននៃផ្លាកតិចតូនិក។ ត្រឡប់ទៅនិយាយពីសត្វឌីណូស័រវិញ បើទោះបីជាភពផែនដីមានការប្រែប្រួលមើលលែងស្គាល់... ចាប់តាំងពីដីគោកនៅប្រមូលផ្តុំគ្នាជាមហាទ្វីបតែមួយ ទៅជាការពុះចែកជាកូនទ្វីបតូចៗ... កន្លែងដែលធ្លាប់តែជាដីគោក ត្រូវក្លាយទៅជាមហាសមុទ្រ ចំណែកកន្លែងដែលធ្លាប់ជាសមុទ្រត្រូវក្លាយជាដីគោក... ក៏ប៉ុន្តែ ពពួកសត្វឌីណូស័រនៅតែអាចបន្តសម្របខ្លួន ហើយបន្តត្រួតត្រាភពផែនដីយើងនេះអស់រយៈពេលរហូតដល់ទៅប្រមាណជា ១៦០លានឆ្នាំ។ តាមការពិត នៅក្នុងពេលនោះ ភពផែនដីយើងនេះមិនមែនមានតែពពួកសត្វឌីណូស័រតែមួយនេះទេ។ ក្រៅពីឌីណូស័រ នៅមានពពួកសត្វជាច្រើនផ្សេងទៀត រួមមានដូចជាពពួកល្មូន និងថនិកសត្វ ជាដើម ក៏ប៉ុន្តែ គ្មានពពួកសត្វណាមួយ ដែលអាចរីកលូតលាស់ ហើយអាចមកប្រជែងជាមួយនឹងពពួកឌីណូស័របាននោះទេ៕

ប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោក - ហេតុការណ៍ស្លាប់រង្គាលនៃជីវិតនិងការលេចមុខនៃសត្វឌីណូស័រ

នៅក្នុងនាទីប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោករបស់យើង នៅសប្តាហ៍នេះ សេង ឌីណា សូមបន្តធ្វើការរៀបរាប់ អំពីប្រវត្តិនៃចក្រវាលតទៅទៀត ដោយសូមលើកឡើង អំពីហេតុការណ៍នៃការស្លាប់រង្គាលនៃជីវិតលើភពផែនដី និងការលេចមុខឡើងនៃពូជសត្វដ៏ល្បីមួយ នៅក្នុងប្រវត្តិនៃភពផែនដី គឺពពួកសត្វឌីណូស័រ។ នៅប្រមាណជា ៣០០លានឆ្នាំមុន ជីវិតនៅលើភពផែនដីរបស់យើងបានវិវឌ្ឍ និងរីកដុះដាលនៅស្ទើរតែគ្រប់ទីកន្លែង រាប់ចាប់តាំងពីទម្រង់ជីវិតដ៏តូចល្អិតដូចជាបាក់តេរី រហូតដល់ទម្រង់ជីវិតសាំញ៉ាំ ជឿនលឿន និងមានទំហំធំៗជាច្រើនប្រភេទ, មានទាំងសត្វ និងរុក្ខជាតិ ហើយមានទាំងជីវិតនៅក្នុងទឹក និងជីវិតនៅលើដីគោក។ ក៏ប៉ុន្តែ ទីណាដែលមានជីវិត ទីនោះក៏មានដែរ សេចក្តីស្លាប់។ ការស្លាប់ខ្លះ គឺជាការស្លាប់ធម្មតាទៅតាមវដ្តនៃជីវិត ដែលគេតែងតែនិយាយថា កើតចាស់ឈឺស្លាប់ ហើយការស្លាប់នេះបានបន្សល់ទុកនូវផូស៊ីលរហូតដល់រាប់លានឆ្នាំក្រោយមកទៀត ដោយខ្លះជាផូស៊ីលដែលរក្សារូបរាងដើមឲ្យនៅស្ថិតស្ថិរមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន ហើយដែលអាចឲ្យយើងសិក្សាពីប្រវត្តិនៃជីវិតលើភពផែនដី ចំណែកឯខ្លះទៀតត្រូវប្រែប្រួល និងវិវឌ្ឍទៅជាធនធានរ៉ែ ដែលយើងអាចទាញយកមកប្រើប្រាស់ជាវត្ថុធាតុដើមនៅក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។ នៅលើដីគោក បណ្តារុក្ខជាតិដែលស្លាប់ទៅ ហើយដែលត្រូវរងនូវកម្តៅ និងវិទ្យុសកម្មពីព្រះអាទិត្យ ក៏ដូចជារងនូវសម្ពាធនៅពេលត្រូវកប់នៅក្រោមដីរាប់លានឆ្នាំ ក៏ត្រូវប្រែក្លាយទៅ ជារ៉ែធ្យូងថ្ម ទុកឲ្យមនុស្សជាតិយើងជីកយកមកប្រើប្រាស់ នៅក្នុងរយៈពេលរាប់រយលានឆ្នាំក្រោយមកទៀត។ ចំណែកនៅក្នុងទឹកសមុទ្រឯណោះវិញ កាកសំណល់ដែលបន្សល់ទុកពីការស្លាប់នៃរុក្ខជាតិ និងសត្វសមុទ្រត្រូវប្រមូលផ្តុំគ្នានៅក្រោមបាតសមុទ្រ ហើយរាប់លានឆ្នាំក្រោយមក ក៏បង្កើតទៅជារ៉ែប្រេងកាត ឬឧស្ម័នធម្មជាតិ។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាគេសង្កេតឃើញថា ជង្រុករ៉ែប្រេងកាត និងឧស្ម័នធម្មជាតិភាគច្រើនស្ថិតនៅក្រោមបាតសមុទ្រ ឬខ្លះទៀត ស្ថិតនៅតាមវាលខ្សាច់ដែលបច្ចុប្បន្នជាដីគោក ក៏ប៉ុន្តែ កាលពីរាប់លានឆ្នាំមុនធ្លាប់ជាបាតសមុទ្រ ឬបាតសមុទ្រទឹកកក។ ដូច្នេះ គេអាចនិយាយបានថា គ្រប់ដុំធ្យូងថ្មដែលមនុស្សយើងយកមកប្រើនៅតាមរោងចក្រ ឬយកទៅផលិតអគ្គិសនីប្រើប្រាស់, រាល់តំណក់ប្រេងដែលយើងចាក់នៅក្នុងឡាន ឬម៉ូតូ, កៅស៊ូដែលយើងយកមកក្រាលធ្វើផ្លូវថ្នល់... ទាំងអស់នេះ សុទ្ធតែមានប្រភពដើមចេញពីការស្លាប់នៃជីវិតសត្វ និងរុក្ខជាតិ តាំងពីរាប់លានឆ្នាំមុន។ ក្រៅពីការស្លាប់ទៅតាមវដ្តនៃជីវិតជាធម្មតានេះ ក៏មានដែរការស្លាប់រង្គាល រហូតធ្វើឲ្យផុតពូជសត្វនិងរុក្ខជាតិមួយផ្នែកធំលើភពផែនដី ហើយនៅក្នុងប្រវត្តិនៃភពផែនដីរបស់យើងនេះ ហេតុការណ៍នៃការស្លាប់រង្គាលផុតនៃជីវិតសត្វនិងរុក្ខជាតិនេះ មិនមែនកើតឡើងតែម្តងនោះដែរ តែវាបានកើតឡើងជាច្រើនដង ដោយមានទំហំ និងវិសាលភាពធំតូចខុសៗគ្នា។ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តបានរកឃើញថា នៅក្នុងប្រវត្តិនៃភពផែនដីរបស់យើង ត្រឹមតែរយៈពេលប្រមាណជាង ៥០០លានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ហេតុការណ៍ស្លាប់ផុតពូជនៃជីវិតក្នុងកម្រិតខ្ពស់ចម្បងៗ បានកើតមានឡើង រហូតដល់ទៅ ៥លើកឯណោះ គឺលើកទី១ នៅប្រមាណជា ៤៥០លានឆ្នាំមុន, លើកទី២ នៅប្រមាណជា ៣៧០លានឆ្នាំមុន, លើកទី៣ នៅប្រមាណជា ២៥០លានឆ្នាំមុន, លើកទី៤ នៅប្រមាណជា ២០០លានឆ្នាំមុន និងលើកទី៥ នៅប្រមាណជា ៦៦លានឆ្នាំមុន។ នៅក្នុងចំណោមហេតុការណ៍ធំៗទាំង ៥លើកនេះ ហេតុការណ៍ស្លាប់រង្គាលលើកទី៣ នៅប្រមាណជា ២៥០លានឆ្នាំមុន ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជា ការស្លាប់ផុតពូជសត្វដ៏ធំសម្បើមជាងគេបង្អស់ នៅក្នុងប្រវត្តិនៃភពផែនដី ហើយដែលគេឲ្យឈ្មោះតាមភាសាអង់គ្លេសថា « Great Permian Extinction »។ រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តនៅតែមិនទាន់អាចកំណត់បានច្បាស់លាស់នៅឡើយទេថាតើអ្វីទៅជាដើមហេតុ ដែលនាំឲ្យមានការស្លាប់រង្គាលនេះ ? សម្មតិកម្មមួយចំនួនត្រូវបានអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តលើកឡើង ដោយខ្លះថា វាបណ្តាលមកពីការធ្លាក់អាចម៍ផ្កាយ ខ្លះថាមកពីការផ្ទុះភ្នំភ្លើង ខ្លះថាមកពីការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ រីឯខ្លះទៀតថា វាមិនមែនកើតឡើងដោយសារតែមូលហេតុណាតែមួយនោះទេ តែអាចបណ្តាលមកពីមូលហេតុច្រើនគួបផ្សំគ្នា។ ទោះជាយ៉ាងណា បើទោះបីជាគេមិនអាចដឹងប្រាកដអំពីមូលហេតុ ប៉ុន្តែគេដឹងថា ហេតុការណ៍នេះបានបណ្តាលឲ្យជីវិតនៅលើដីគោកប្រមាណជា ៧០% ត្រូវស្លាប់ផុតពូជ។ ចំណែកឯជីវិតនៅក្នុងសមុទ្រវិញ ត្រូវស្លាប់ផុតពូជអស់រហូតដល់ទៅ ៩៦% ឯណោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ ជីវិតក៏មិនត្រូវបានរលាយសូន្យ បាត់មុខពីភពផែនដីទាំងស្រុងនោះដែរ។ តាមការពិតទៅ គេសង្កេតឃើញថា នៅក្នុងគ្រប់ហេតុការណ៍ស្លាប់ផុតពូជនៃជីវិត ដែលកើតមានឡើង នៅក្នុងប្រវត្តិនៃភពផែនដីរបស់យើង ជីវិតមិនដែលត្រូវស្លាប់ផុតពូជបាត់មុខទាំងស្រុងពីភពផែនដីនោះទេ។ ហេតុការណ៍ស្លាប់រង្គាល ដែលគេហៅថា Great Permian Extinction កាលពី២៥០លានឆ្នាំមុននេះ ក៏មិនខុសពីហេតុការណ៍ស្លាប់រង្គាល ៤លើកផ្សេងទៀតនោះដែរ។ បើទោះបីជាពូជសត្វនិងរុក្ខជាតិ រហូតដល់ទៅ ៩០% ត្រូវស្លាប់ផុតពូជក៏ដោយ ក៏ប៉ុន្តែ ជីវិតលើភពផែនដីរបស់យើងនេះនៅតែអាចបន្តសម្របខ្លួន និងវិវឌ្ឍទៅមុខ, ពូជសត្វចាស់ត្រូវស្លាប់ផុតពូជ បើកផ្លូវឲ្យពូជសត្វថ្មីអាចរីកលូតលាស់ឡើង... ហើយពូជសត្វថ្មីដែលចាប់ផ្តើមរីកលូតលាស់ខ្លាំង នៅពេលនោះ គឺពពួកសត្វឌីណូស័រ។ ឌីណូស័រ ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាពូជសត្វ ដែលស្គាល់នូវជោគជ័យខ្លាំងជាងគេ នៅក្នុងប្រវត្តិនៃជីវិតលើភពផែនដី។ នៅក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ យើងអាចនិយាយបានថា មនុស្សជាតិយើង គឺជាពូជដែលមានបញ្ញាខ្ពស់លុបលើពូជសត្វផ្សេងទៀតទាំងអស់ ដែលអាចឲ្យយើងធ្វើជាម្ចាស់ត្រួតត្រាភពផែនដីទាំងមូល។ ក៏ប៉ុន្តែ មនុស្សជាតិយើងទើបនឹងមានវត្តមានលើភពផែនដីនេះបានត្រឹមតែប្រមាណជា ២០ម៉ឺនឆ្នាំចុងក្រោយនេះតែប៉ុណ្ណោះ ដែលនេះគឺជារយៈពេលមួយខ្លីខ្លាំងណាស់ ប្រើធៀបនឹងសករាជនៃសត្វឌីណូស័រ ដែលបានគ្រប់គ្រងភពផែនដីរបស់យើង នៅក្នុងរយៈពេលរហូតដល់ទៅប្រមាណជា ១៦០លានឆ្នាំឯណោះ។ លើសពីនេះទៅទៀត គ្រប់អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តទាំងអស់សុទ្ធតែបានឯកភាពគ្នាជាឯកច្ឆន្ទថា បើសិនជាសត្វឌីណូស័រមិនស្លាប់ផុតពូជបាត់ទាំងស្រុងពីភពផែនដីយើងទេនោះ មនុស្សជាតិយើងនេះក៏ប្រាកដជាគ្មានឱកាសនឹងអាចលេចមុខឡើងបាននោះដែរ៕

ប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោក - ការរីកដុះដាលនៃជីវិតលើភពផែនដីក្រោយយុគសម័យទឹកកក

នៅក្នុងនាទីប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោករបស់យើង នៅសប្តាហ៍នេះ សេង ឌីណា សូមបន្តធ្វើការរៀបរាប់ អំពីប្រវត្តិនៃចក្រវាលតទៅទៀត ដោយសូមលើកឡើង អំពីការរីកដុះដាលនៃជីវិតលើភពផែនដី នៅក្រោយយុគសម័យទឹកកក និងការវិវឌ្ឍនៃជីវិតពីក្នុងទឹក ទៅលើដីគោក។ កាលពីជាង ៦០០លានឆ្នាំមុន... រាប់លានឆ្នាំមកហើយ ដែលភពផែនដីទាំងមូលត្រូវគ្របដណ្តប់ពេញទៅដោយទឹកកក ដែលមានកម្រាស់រហូតដល់ទៅប្រមាណជា ៣ពាន់ម៉ែត្រ។ ទឹកកកកាន់តែច្រើន វាធ្វើឲ្យពន្លឺនិងកម្តៅព្រះអាទិត្យត្រូវចាំងផ្លាតចេញទៅវិញកាន់តែច្រើន ហើយសីតុណ្ហភាពក៏ត្រូវធ្លាក់ចុះត្រជាក់កាន់តែខ្លាំង ដែលជាយន្តការមួយ តម្រូវឲ្យភពផែនដីរបស់យើងត្រូវជាប់ក្នុងអន្ទាក់ទឹកកក ដោយមើលទៅហាក់ដូចជាគ្មានថ្ងៃដែលអាចចេញរួចមកវិញបាន។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលដែលផ្ទៃដីត្រូវគ្របដណ្តប់ពេញទៅដោយទឹកកក នៅឯខាងក្នុងផែនដីឯណោះវិញ ស្នូលផែនដីនៅតែមានសីតុណ្ហភាពក្តៅខ្លាំងដដែល គឺក្តៅរហូតដល់ទៅប្រមាណជា ៦០០០អង្សារ (ក្តៅជាងផ្ទៃខាងលើនៃព្រះអាទិត្យទៅទៀត)។ ជាថ្មីម្តងទៀត គឺឥទ្ធិពលនៃកម្លាំងចេញពីកម្តៅក្នុងស្នូលផែនដីនេះហើយ ដែលធ្វើឲ្យភពផែនដីត្រូវក្រឡាប់ចាក់សាជាថ្មីម្តងទៀត ហើយម្តងនេះ អ្វីៗត្រូវដើរបញ្ច្រាស់ទៅវិញ។ ការផ្ទុះភ្នំភ្លើងដែលធ្លាប់កើតមានជារឿយៗតាំងពីមុនមកនោះ បានកើតឡើងយ៉ាងសកម្មសាជាថ្មីម្តងទៀតនៅទូទាំងពិភពលោកទាំងមូល ហើយការផ្ទុះភ្នំភ្លើងនេះបានធ្វើឲ្យឧស្ម័នកាបូនិកដែលត្រូវជាប់នៅក្នុងដីតាំងពីមុនយុគសម័យទឹកកកមកនោះ ត្រូវបញ្ចេញទៅក្នុងបរិយាកាសវិញ។ កាលពីមុន មានថ្មដែលអាចស្រូបឧស្ម័នកាបូនិកទាំងនេះពីក្នុងបរិយាកាស ទៅក្នុងដីវិញ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនេះ ថ្មអស់ទាំងនេះត្រូវកប់បាត់នៅក្រោមផ្ទាំងទឹកកកអស់ទៅហើយ មិនអាចស្រូបយកឧស្ម័នកាបូនិកទៅវិញបានដូចកាលពីមុនទៀតនោះទេ។ ឧស្ម័នកាបូនិកក៏ត្រូវប្រមូលផ្តុំនៅក្នុងបរិយាកាស ហើយនៅពេលដែលឧស្ម័នកាបូនិកនៅក្នុងបរិយាកាសមានកាន់តែច្រើន វាអាចទប់កម្តៅព្រះអាទិត្យបានកាន់តែច្រើន ធ្វើឲ្យសីតុណ្ហភាពលើភពផែនដីចាប់ផ្តើមកើនឡើងមកវិញ។ នៅពេលដែលសីតុណ្ហភាពកើនឡើង ផ្ទាំងទឹកកកក៏ចាប់ផ្តើមរលាយ ហើយនៅពេលដែលផ្ទាំងទឹកកកថយចុះ ពន្លឺនិងកម្តៅព្រះអាទិត្យក៏លែងសូវចាំងផ្លាតចេញទៅវិញ ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យសីតុណ្ហភាពទូទៅលើភពផែនដីកើនឡើងកាន់តែខ្លាំង... បន្តិចម្តងៗ នៅក្នុងរយៈពេលរាប់លានឆ្នាំក្រោយមកទៀត យន្តការនេះក៏បានធ្វើឲ្យភពផែនដីរបស់យើងមានការវិវឌ្ឍត្រឡប់ទៅរកសភាពដើម ដូចកាលពីមុនយុគសម័យទឹកកកវិញ។ តាមពិត ភពផែនដីមិនត្រឹមតែវិលត្រឡប់ទៅរកសភាពដើមវិញនោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ កម្រិតអុកស៊ីសែន នៅក្នុងបរិយាកាសក៏ថែមទាំងបានកើនឡើងយ៉ាងខ្លាំងលើសពីមុនផងដែរ។ នៅក្នុងអំឡុងពេលដែលភពផែនដីត្រូវគ្របដណ្តប់ដោយផ្ទាំងទឹកកក ម៉ូលេគុលទឹកនៅក្នុងផ្ទាំងទឹកកកនេះ មានប្រតិកម្មជាមួយនឹងកាំរស្មីព្រះអាទិត្យ បង្កើតទៅជាសារធាតុគីមីមួយប្រភេទ ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “ទឹកអុកស៊ីសែន” (H2O2) ឬហៅតាមភាសាបារាំងថា “Peroxyde d’hydrogène”។ ប្រតិកម្មនេះចេះតែកើតមានឡើងអស់រយៈពេលរាប់លានឆ្នាំ នៅពេញក្នុងអំឡុងយុគសម័យទឹកកក ដែលបង្កើតឲ្យមានទឹកអុកស៊ីសែនយ៉ាងច្រើនជាប់នៅក្នុងផ្ទាំងទឹកកក។ នៅពេលដែលផ្ទាំងទឹកកកត្រូវរលាយ ទឹកអុកស៊ីសែននេះក៏ត្រូវបំបែកខ្លួនចេញទៅជាម៉ូលេគុលពីរផ្សេងគ្នា គឺទឹក និងអុកស៊ីសែន ដោយមួយផ្នែកត្រូវបញ្ចេញទៅក្នុងទឹកសមុទ្រ ហើយមួយផ្នែកទៀតត្រូវបំភាយចេញទៅក្នុងបរិយាកាស។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាបរិមាណអុកស៊ីសែននៅលើភពផែនដី ក្រោយយុគសម័យទឹកកកនោះ ត្រូវកើនឡើងយ៉ាងខ្លាំង ទាំងនៅក្នុងទឹកសមុទ្រ និងនៅក្នុងបរិយាកាស។ កាលពីមុនពេលដែលភពផែនដីត្រូវគ្របដណ្តប់ទៅដោយផ្ទាំងទឹកកក ជីវិតបានចាប់ផ្តើមកកើតរួចទៅហើយនៅលើភពផែនដីរបស់យើង គឺជីវិតក្នុងទម្រង់ជាបាក់តេរីកោសិកាទោល នៅក្នុងទឹកសមុទ្រ។ ក៏ប៉ុន្តែ សំណួរចោទឡើងថា តើបាក់តេរីអស់ទាំងនេះអាចនៅរស់រានមានជីវិតដែរឬក៏យ៉ាងណា ក្រោយពីត្រូវគ្របដណ្តប់ទៅដោយផ្ទាំងទឹកកកអស់រយៈពេលរាប់លានឆ្នាំមកនេះ? តាមការពិត គេរកឃើញថា បាក់តេរីដែលមានតាំងពីមុនមកនោះ យ៉ាងហោចណាស់ក៏មានមួយផ្នែកដែរ ដែលនៅបន្តរស់រានមានជីវិតនៅក្រោមផ្ទាំងទឹកកក ហើយនៅក្រោយពេលដែលផ្ទាំងទឹកកករលាយអស់... ជាមួយនឹងកម្រិតអុកស៊ីសែនដែលកើនឡើងយ៉ាងខ្លាំងផងនោះ ជីវិតនៅលើភពផែនដីរបស់យើងបានស្គាល់នូវការរីកលូតលាស់ និងវិវឌ្ឍយ៉ាងលឿនបំផុត នៅក្នុងយុគសម័យមួយ ដែលគេឲ្យឈ្មោះតាមភាសាអង់គ្លេសថា (Cambrian explosion)។ នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ (ដែលមានរយៈពេលប្រមាណពី ៧០ ទៅ ៨០លានឆ្នាំ) ជីវិតនៅលើភពផែនដីបានវិវឌ្ឍពីទម្រង់ជីវិតកោសិកាទោល ទៅជាទម្រង់ជីវិតពហុកោសិកា ដែលជាទម្រង់ជីវិតមានលក្ខណៈកាន់តែជឿនលឿន ហើយមានរូបរាង និងទំហំកាន់តែធំឡើង ពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃ។ រហូតដល់ពេលមួយ ទឹកសមុទ្រដែលកាលពីមុនមានត្រឹមតែបាក់តេរី ក៏មានពេញទៅដោយរុក្ខជាតិ និងមច្ឆជាតិតូចធំគ្រប់ប្រភេទ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងរយៈពេលរាប់លានឆ្នាំកន្លងទៅនោះ ជីវិតមានការរីកដុះដាលតែនៅក្នុងទឹកសមុទ្រតែប៉ុណ្ណោះ។ បើគេក្រឡេកមើលទៅលើដីគោកវិញ គ្រប់ទីកន្លែងទាំងអស់ គឺនៅជាទីវាលរហោស្ថាន គ្មានរុក្ខជាតិ គ្មានសត្វ គ្មានជីវិតអ្វីទាំងអស់... ហើយដើមហេតុចម្បងបំផុត ដែលធ្វើឲ្យជីវិតមិនអាចរីកដុះដាលនៅលើដីគោកបាននៅពេលនោះ គឺដោយសារតែវិទ្យុសកម្មនៃកាំរស្មីអ៊ុលត្រាវីយ៉ូលេ (UV) ពីព្រះអាទិត្យ។ អ្វីៗត្រូវប្រែប្រួល ក្រោយពីប្រតិកម្មគីមីដ៏សំខាន់មួយបានកើតឡើង នៅក្នុងបរិយាកាស នៅឯរយៈកម្ពស់ប្រមាណជា ៣០ ទៅ ៥០គីឡូម៉ែត្រពីភពផែនដី។ នៅពេលដែលកម្រិតអុកស៊ីសែននៅក្នុងបរិយាកាសមានការកើនឡើង ម៉ូលេគុលអុកស៊ីសែននេះមានប្រតិកម្មជាមួយនឹងកាំរស្មីអ៊ុលត្រាវីយ៉ូលេរបស់ព្រះអាទិត្យ ក៏បង្កើតបានទៅជាឧស្ម័នមួយប្រភេទទៀត គឺ អូហ្សូន (O3)។ បន្តិចម្តងៗ ឧស្ម័នអូហ្សូននេះបានប្រមូលផ្តុំគ្នាទៅជាស្រទាប់កាន់តែក្រាស់ឡើងៗ... រហូតមានកម្រាស់ល្មមអាចនឹងការពារផ្ទៃដីពីកាំរស្មីអ៊ុលត្រាវីយ៉ូលេបាន។ ចាប់ពីពេលនោះហើយ ដែលជីវិតចាប់ផ្តើមមានការវិវឌ្ឍ រីករាលដាលចេញពីក្នុងទឹកសមុទ្រ ឡើងទៅលើដីគោក ដោយចាប់ផ្តើមដំបូងចេញពីរុក្ខជាតិ ហើយបន្ទាប់មកទៀត នៅប្រមាណជាជិត ៤០០លានឆ្នាំមុន ប្រភេទសត្វសមុទ្រមួយចំនួន ក៏ចាប់ផ្តើមចេញពីទឹកមករស់នៅលើដីគោក ដោយពីដំបូងរស់នៅជាប់នឹងមាត់ទឹក ជាប្រភេទសត្វពាក់កណ្តាលគោកពាក់កណ្តាលទឹក។ ក្រោយៗមកទៀត ប្រភេទសត្វទាំងនេះបានសម្របខ្លួនលើជីវិតដីគោកបានកាន់តែច្រើន អាចរស់នៅលើគោកបានកាន់តែយូរ និងកាន់តែឆ្ងាយពីមាត់ទឹក ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ ពពួកសត្វទាំងនេះក៏នៅមិនទាន់អាចផ្តាច់ខ្លួនចេញពីទឹកបានទាំងស្រុងនោះដែរ ដោយពួកគេចាំបាច់ត្រូវត្រឡប់ទៅពងក្នុងទឹក ដើម្បីបន្តពូជ។ នៅប្រមាណជា ៣០០លានឆ្នាំមុន មានប្រភេទសត្វមួយចំនួន (ជាពិសេស ពពួកល្មូន) បានរកឃើញវិធីបន្តពូជថ្មីមួយ ដែលលែងចាំបាច់ត្រូវពឹងផ្អែកលើទឹកសមុទ្រតទៅទៀត គឺការបន្តពូជតាមរយៈស៊ុតដែលមានសម្បករឹង ហើយដែលអាចស្តុកទឹកនៅក្នុងនោះបាន។ តាមរយៈវិធីបន្តពូជបែបនេះ ពពួកសត្វទាំងនេះអាចពងនៅលើដីគោកបាន ដោយលែងចាំបាច់វិលត្រឡប់ទៅពងក្នុងទឹកដូចកាលពីមុន ហើយប្រែក្លាយខ្លួនទៅជាសត្វដីគោក ដោយកាត់ផ្តាច់ទាំងស្រុងពីជីវិតក្នុងទឹក៕